Ziya Əlili: "Alıcılar məhsulu fiziki görmədən aldıqda zay məhsullarla üzləşmə təhlükəsi ilə yaşayırlar"
İnternet üzərindən ticarət aparılması Azərbaycanda da getdikcə populyarlaşmaqdadır. Bunun nəticəsidiri ki, internet vasitəsilə xaricdən məhsul alan insanların sayında da ciddi artım yaşanır. Lakin bu zaman özünü göstərən problemlərdən biri də odur ki, belə ticarət zamanı alınan məhsul zay olduqda onu geri qaytarmaq olmur. Özü də bu məhsulların pulu əvvəlcədən ödənildii üçün nəticədə itirən tərəf istehlakçı olur. Mövqe.az-a açıqlamasınad məsələyə münasibət bildirən
İSİM-in iqtisadçı-ksperti
Rəşad
Həsənov qeyd edir: "Bilirsiniz,
alqı-satqının bu növü ölkədə yeni-yeni təşəkkül tapmaqdadır. Buna
görə də həm alıcılar və həm də satıçılar tez-tez müxtəlif
problemlərlə qarşılaşırlar. Təcrübədən isə aydın olur ki, əksər
hallarda alıcılar zərərli çıxır. Belə ki, alıcı onlayn sifariş
vermək istəyirsə, satışa təqdim edilən mal və xidmətin
xarakteristikası haqqında düzgün məlumat almaq onun hüququdur. Və
yaxud aldığı məhsulun hansısa keyfiyəti onu qane etmədikdə, əgər
hər hansı müqavilə şərti ilə məhdudlaşdırılmayıb və yaxud da
qaytarılması mümkün olmayan məhsuldursa, istifadə edilibsə və s.
hallar istisna olmaqla geri qaytarma da alıcının hüququdur. Belə
ki, vətəndaş əldə etdiyi məhsulu 7 gün ərzində heç bir səbəb
göstərmədən geri qaytara bilər. Bəzi hallarda nəqliyyat xərci qaytarılan puldan tutulur lakin,
başqa heç bir xərc ödənilməməlidir. Bütün bunlar elektron ticarət
haqqında qanunda detallı şəkildə öz əksini tapıb. Lakin, reallıqda
isə vətəndaşlar geri qaytarma ilə əlaqədar ciddi problemlərlə
üzləşir. Bunun bir neçə səbəbi var. Birincisi, bir cox hallarda
alıcı hüquqlarını düzgün bilmədiyi üçün haqqını tələb etməyə
cəkinir və yaxud da satıçı tərəfindən hər hansı bir cəfəngiyat
fikirlə aldadılır. İkincisi, az dəyərli məhsulun geri qaytarılması
bir növ ayıb hesab edilir. Üçüncüsü, satıcı müəyyən müddət əlaqə
telefonuna cavab vermir ki, nəticədə məhsulun geri qaytarılma
tarixi sona çatır. Digər bir səbəb isə alqı-satqı müqaviləsi tərtib
edilərkən alıcının diqqətsizliyindən istifadə edən satıçı
məhdudlaşdırıcı şərtlər daxil etməklə, istehlakçı hüququnu pozsa da
alıcının ruhu belə incimir. Nəticədə əlindəki müqaviləyə görə malı
geri qaytarma hüququ olmur.
Yuxarıda sadalanan halların qarşısının alınması yolu sadəcə
istehlakçının öz hüquqlarını bilməməsindən qaynaqlansada bəzən də
satıcı müqavilə şərtinə əməl etməkdən boyun qaçırır. Bu zaman alıcı
ya həvəssizlik göstərir və yaxud da nəsə cəkinir ki, öz hüquqlarını
müdafiə etmir. Təsəvvür edin ki, məhkəməyə müraciət edib sizə dəyən
50 manatlıq ziyanın ödənilməsini tələb edirsiniz. Qanunvericiliklə
bu alıcının tam hüququdur. Məhkəmənin sizdən tələb etdiyi sənədləri
toplamaq, təyin edilən vaxtlarda prosesdə iştirak etmək üçün sərf
edilən zaman və dövlət rüsumları sizin alacağınız puldan daha cox
olur. Belə olduqda da vətəndaşlar "sadəcə oldu, birdə olmaz" fikri
ilə hərəkət edir. Və calışır ki, onlayn qayda da nəsə almasın.
Nəticədə elektron ticarətə ictimai inam azalır, sektorun inkişafı
ləngiyir və s. Yaranmış vəziyət dövlətin müdaxiləsini gərəkdirir.
Əgər elektron ticarət tarixində nöqsanlara yol verən firmalar ciddi
şəkildə cəzalandırılsa, cərimələr ödəsə və yaxud Avropada olduğu
kimi, hüququ pozulan vətəndaş ona dəyən ziyanın on min, yüz min
misli təzminatla təmin edilsə, sonda sektor iştirakçılarının
qanunsuz əməlləri böyük ölçüdə azalar".
İqtisadçı ekspert Ziya Əlili isə bildirir: "Buna səbəblər arasında bir neçəsinin qeyd etmək olar. Onlayn satılan malların xərc mərkəzləri nisbətən az olur. Belə ki, fiziki satılan məhsulların xammal və istehsal xərcindən əlavə saxlanması, market icarəsi, satış, daşınması, saxlanması, və işçi qüvvəsi xərci varsa, onlayn satılan məhsulların xammal və istehsal xərclərindən əlavə yalnız saxlanma xərcləri var. Bu baxımdan onlar ucuz olurlar. Əgər həmin məhsullara da daşınma, satış, işçi qüvvəsi, market icarəsi xərclərini toplasaq, fiziki satılan məhsulların xərcinə yaxın bir xərc ala bilərik.
Onların keyfiyyətinin aşağı olması isə tam istehsalçının məsuliyyətində olan məsələ olduğu üçün alıcılar məhsulu fiziki görmədən aldıqda zay məhsullarla üzləşmə təhlükəsi ilə yaşayırlar.
Bunun qarşısını almaq üçün aşağıdakı tədbirlər görülə bilər:
1. Satıcı ilə onlayn ünsiyyətə girmək və onun biznes etikasına nə dərəcədə ciddi riayət elədiyini analiz eləmək. Bu zaman satıcının suallara hərtərəfli, tez, orfoqrafik qaydalara əmək edərək, şablonlu cavab yazması alıcılarda inam yarada bilər.
2. Alış-verişi dünya üzrə məşhur saytlardan almaq məsləhətdir. Belə saytların artıq müştərilərin maraqlarını qorumaq mexanimləri işlənib hazırlanıb deyə, müştərilərin etirazlarına ciddi yanaşırlar.
3. Məhsulu almamışdan əvvəl müştərilər saytların təqdim etdiyi reytinq göstəricisinə nəzarət yetirə bilərlər. 97%-dən aşağı reytinq riski artıra bilər.
4. Əvvəlki müştərilərin məhsul haqqında fikirlərini oxumaq da bu barədə kömək edə bilər.
5. PayPal ödəmə sistemi istifadə müştərilərin çəkdiyi xərclərin məhsul deffektli çıxdığı halda qaytarılmasına müəyyən şərtlər daxilində müştəriyə müəyyən imtiyazlar verdiyi üçün ondan istifadə daha məsləhətlidir".