Azərbaycanda çoxsaylı sığorta şirkətlərinin fəaliyyət
göstərməsinə rəğmən ölkədə sığorta bazarının hələ lazımi səviyyədə
inkişaf etmədiyi heç kimə sirr deyil. Elə bu səbəbdən müxtəlif
sığorta növləri üzrə əldə edilən gəlirin həcmi də qənaətbəxş
sayılmır.
Araşdırmalar göstərir ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə sığorta
sisteminin ümumi daxili məhsuldakı payı 15-20 faiz arasında
dəyişdiyi halda, Azərbaycanda bu göstərici 0,5 faiz, adambaşına
düşən sığorta haqları cəmi 18-19 manatdır. Son bir neçə ildə
ölkənin sığorta bazarında cəmi 3 faiz artım baş verib.
Belə vəziyyət əsas sığorta növlərindən sayılan həyat sığortasının
da zəif inkişafını şərtləndirən əsas amillər sırasında yer alır.
Halbuki həyat sığortası vətəndaşların özləri üçün bir neçə parametr
baxımından olduqca önəmlidir. Araşdırmalar isə göstərir ki, bu ilin
yanvarından qüvvəyə minmiş məcburi həyat sığortası barəsində böyük
əksəriyyət məlumatsızdır. Bundan istifadə edən bir çox müəssisə və
şirkətlər isə işçini sığortalatmır. Ancaq həmin qanuna görə,
işəgötürənin işçini sığortalatması məcburidir. Yenə də
tədqiqatlardan aydın olur ki, bu ilin yanvar-oktyabr aylarında,
yəni qanun qüvvəyə minəndən 12 932 işəgötürən öz işçisini
sığortaladıb. Sığortalananların sayı 636 994 nəfərdir. Azərbaycan
əhalisinin sayının nəzərə alınması fonunda bunun elə də böyük rəqəm
olmadığı dərhal görünür.
Ekspertlər hesab edir ki, həyat sığortalarının həcminin ümumi
sığorta portfelində payının çox az olmasının əsas səbəblərindən
biri də əhalinin əksər sığorta məhsulları kimi bu sığorta növünə də
etibar etməməsidir. Bunu qaynaqlandıran əsas amil sovet dövründə
bağlanan uzunmüddətli həyat sığortası müqavilələri üzrə
öhdəliklərin yerinə yetirilməməsidir. Sığortanın bu növünün
inkişafını ləngidən digər amil bazarda daha maraqlı həyat sığortası
məhsullarının təklif edilməməsidir. Məlumat üçün bildirək ki, həyat
sığortaları sığortanın yığımlı növlərinə aiddir. Burada insanların
həyat sığortasından və ödənilən sığorta haqlarının sovet dövründə
olduğu kimi uzun müddət toplanmasından söhbət gedir. Yəni sığorta
şirkəti ilə müqavilə bağlayan hər hansı bir vətəndaş hər ay müəyyən
sığorta haqqı ödəyir. Bu sığorta haqlarından yığılmış vəsait
vətəndaş müəyyən yaş həddinə, məsələn, 50-60 yaşına çatdıqda ona
qaytarılır. Yaxud da həyat sığortasının ölüm halında sığorta növü
mövcuddur ki, həmin müddət ərzində vətəndaş vəfat edərsə, yığılmış
vəsait onun varislərinə, ailəsinə ödənilir. Bu, uzunmüddətli -
15-20 il müddətinə nəzərdə tutulan sığorta olduğuna görə əhalinin
onlardan istifadəsinə əngəl yaradan bir neçə amil var. İlk növbədə,
vətəndaşlar bu müddət ərzində həmin sığorta şirkətlərinin
qalıb-qalmayacağına şübhə ilə yanaşırlar. İkincisi, "bu müddət
ərzində yığılan pulların aqibəti SSRİ çökən dövrdəki kimi ola
bilərmi?" sualı onları narahat edir.
Digər tərəfdən qeyd olunduğu kimi bir çox müəssisə və təşkilatlar
da işçinin sığorta edilməsinə laqeyd yanaşır. Əmək Hüquqlarını
Müdafiə Liqasının rəhbəri Sahib Məmmədov da deyir ki, əmək
müqaviləsi olmayanlarla sığorta müqaviləsi də bağlanmır: "Ənənəvi
olaraq da ən böyük problem bu cür adamlarla üzə çıxır. Sığortanın
birmənalı tətbiqinin bu adamlara xeyri yoxdur. Bundan başqa, bəzi
müəssisələrdə ikili mühasibat aparılır. Yəni real əməkhaqqı ilə
rəsmi əməkhaqqı arasında böyük fərq olur. Ona görə də sonra bədbəxt
hadisə baş verəndə sığorta rəsmi əməkhaqqına uyğun ödənir". Maliyyə
Nazirliyi Dövlət Sığorta Nəzarəti Xidmətinin rəhbəri Namiq Xəlilov
isə "Azadlıq" radiosuna açıqlamasında bildirir ki, hazırda bu
sahəyə ciddi dövlət nəzarəti var və sığortaçılar tərəfindən
sığortalıların hüquqlarının kütləvi şəkildə pozulmasından söhbət
gedə bilməz:
"Ayrı-ayrı hallar olur, Dövlət Sığorta Nəzarəti Xidmətinə
müraciətlər olur, sığorta şirkətlərində keçirilən səyyar yoxlamalar
zamanı bu məsələyə ciddi baxılır və belə hallar aşkar edildikdə
sığorta şirkətlərinə müvafiq göstərişlər verilir. Mübahisəli
hallarda sığortalıların məhkəməyə müraciət etmək hüququ da
var".
Onun sözlərinə görə, bu ilin 9 ayında 21 sığorta ödənişi edilib:
"Ümumi sığorta ödənişinin məbləği 152 min 218 manat təşkil edib.
Hazırda 46 hadisə üzrə sığorta tələbinə baxılmaqdadır. Bu sığorta
tələbləri üzrə təxminən 1,5 milyon manat məbləğində sığorta
ödənişinin verilməsi gözlənilir".
Onu da qeyd edək ki, indi inkişaf etmiş Qərb ölkələrində
vətəndaşlar şəxsiyyət vəsiqəsindən əlavə, üzərlərində sığorta
haqqında şəhadətnamə də gəzdirirlər. Buna səbəb insanların sosial
rifahlarına və ya mənəvi rahatlıqlarına diqqət etmələridir. Lakin
dünyada həyat sığortasının genişmiqyaslı inkişafına baxmayaraq,
edilənlərdən göründüyü kimi, Azərbaycan əhalisi bu növ sığortaya
kifayət qədər etibar etmir, bu xidmətə müxtəlif münasibət yaranıb.
Sığorta şirkətlərinin peşəkar kadr çatışmazlığı ilə əlaqədar bazarı
həyat sığortası üzrə maraqlı və keyfiyyətli məhsullarla təmin edə
bilməməsi Azərbaycanda həyat sığortasının inkişafına mane olan əsas
amillərdəndir.
Səməd CƏFƏROV