Hal-hazırda mənzil bazarında mənzillər müqavilə əsasında satılır. Amma təkliflər səslənir ki, mənzillər mülkiyyət hüququ haqqında şəhadətnamə ("kupça") əsasında satılsın. Mənzillərin bu qaydada satışı mümkündürmü?
Əmlak Ekspert Mərkəzinin eksperti Rövşən Talıbzadə mənzil bazarında mövcud olan neqativ halların qarşısını almaq üçün evlərin “kupça” ilə satılmasını daha məqbul variant hesab etdi: “Təbii ki, köhnə tikili binalar “kupça” ilə satılır. Yalnız yeni tikilməkdə olan, tamamlanmayan və yaxud dövlət tərəfindən istismara qəbul edilməyən binalar müqavilə əsasında satılır.
Beynəlxalq praktika göstərir ki, müqavilə əsasında satış bir çox hallarda neqativ proseslərə gətirib çıxarır. Bir mənzilin 3-5 nəfərə satılması kimi hallar da məhz satışın müqavilə əsasında bağlanmasının nəticəsidir. İndi beynəlxalq praktikada binalar tikilərkən artıq onun çıxarışı alınır. Yaxud ən çox yayılmış praktika odur ki, bina tikilməmiş heç kimə satılmır. Yalnız bina tikiləndən sonra təhvil götürülür və artıq onun çıxarışı olur.
,Çıxarış mülkiyyət hüququna tətbiq edilən yeganə sənəddir. Çıxarışın da notariat konkorunda reyestri aparılır. Kimsə çıxarışla mənzil almaq istədikdə «Forma 1»lə müraciət etməklə tikili barədə arayış alır. Bu fonda tikilinin artıq reyestrdə olaraq onun kimə məxsus olduğunu bilir.
Çıxarış olanda mənzil bir nəfərə məxsus olur və vətəndaş da heç bir tərəddüd etmədən onunla alqı-satqı əməliyyatını həyata keçirə bilir. Amma müqavilə imzalanarkən onun heç bir reyestri aparılmır. Nəticədə gördüyümüz mənzərə onu deyir ki, həmin mənzillər bir sıra hallarda bir deyil, bir neçə nəfərə satılır. Ona görə də bağlanan müqavilələrin də notariat kontorunda reyestrinin aparılması vacibdir. Yaxyd da mənzillərin “kupça” ilə təmin olunmadan satışı dayandırılmalıdır. Təəssüf ki, tikinti bumu dövründən bu yana hələ də çıxarışla təmin olunmayan müqavilə əsasında bağlanan çoxsaylı mənzillər alınıb. Bu da həmin binaların istismara qəbul olunmamasından qaynaqlanır. Çıxarışın olması isə həm də binanın istismara qəbul olunması deməkdir. Bu fonda həmin mənzilin sahibinin dəqiq kimliyi və ünvanı da bəlli olur. Müqavilə olduqda isə bu mənzillər nə ipoteka, nə də digər alqı-satqı predmeti ola bilir”.
İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin eksperti Rəşad Həsənov mövcud problemin həlli üçün mənzillərlə bağlı rəsmi standart müqavilələrin olmasını, onun «ASAN xidmət», Dövlət Əmlak Komitəsi və notariusda qeydiyyata alınmasını vacib bildi: “Bir mənzilin bir neçə nəfərə satılması məsələsi bildiyimiz kimi insanlarda narahatlıq doğuran məqamlardandır. Çünki mülkiyyət hüququ bu zaman bağlanan müqavilələrlə tam olaraq təsdiqlənmir. Belədə həmin mənzillər dövlət qeydiyyatına düşmədiyindən onun asan şəkildə bir deyil, bir neçə nəfərə satışı baş verir. Belə hallar da adətən, yeni tikililərdə müşahidə olunur. Çünki köhnə tikililərdə “kupça” ilə bağlı problemlər yaşanmır. Bu da yeni tikililərdə situasiyanın nisbətən fərqli olmasından irəli gəlir.
Yeni tikililər dövlət tərəfindən təhvil alınmamış satışa çıxarılır. Belə olan təqdirdə də onun sənədlərində müəyyən çatışmamazlıqlar olur. Bu da mənzilin şəhadətnaməsinin olmaması ilə bağlıdır. Problemin çözümü üçün yeni inşa olunan mənzillərdə müqavilələr rəsmi standart formada təsdiq edilməlidir. Bu müqavilələr də bir gün ərzində «ASAN xidmət» daxil olmaqla, eyni zamanda Dövlət Əmlak Komitəsi tərəfindən qeydiyyata alınmalıdır. Ancaq bu proseslərin həyata keçirilməsindən sonrakı dövrdə mənzillərin satışı həyata keçirilməlidir. Mənzilin əvvəlcədən satışı məlumdursa, bu zaman yenidən onu ancaq evin sahibi satır. Şirkət isə o mənzilin təkrar bazarda satışını həyata keçirə bilməz. Bununla bağlı məhdudlaşdırıcı mexanizm olmalıdır. Yəni, alqı-satqı prosesi əsasən notariat xidmətlərində həyata keçirilməlidir.
Paralel olaraq şirkətlkər qarşısında mənzilin satışının məcburi olaraq notariuslarda həyata keçirilməsi öhdəliyi qoyulmalıdır. Yaxud da bunun ardınca müqavilə «ASAN xidmət»də təsdiqlənərsə, şirkətlərin öz neqativ maraqları naminə manevr etmək imkanları da olmayacaq. Mənzil dövlət qeydiyyatına alındıqdan sonra ona çıxarış verilə bilər. Bu zaman prosesdə meydana çıxan nöqsanlardan biri odur ki, mənzil vətəndaşa satılsa, orada yaşayış olsa da, binanın hələ də dövlət tərəfindən qeydiyyata alınmadığı məlum olur. Bu da standartlarla bağlı məsələdir. Dövlət qurumu binanı təhvil alarkən, yoxlama zamanı məlum olsa ki, onun keyfiyyəti standartlara uyğun deyil, bu halda nə baş verəcək? Ora köçən insanlar mənzilsizmi qalacaq? Bu mənada prosesdə çox qəliz və maraqlı sutiasiyalar var. Ona görə də binaların hazır olma müddətində məcburi dövlət qeydiyyatına alınması ilə bağlı da öhdəlik ortaya qoyulmalıdır. Yəni, aydiyyatı qurumlar da öhdəliklərini vaxtında icra etməlidirlər. İnsan həyatının təhlükəsizliyi üçün bu problemlər birmənalı olaraq aradan götürülməlidir”.
Rüfət NADİROĞLU
