Ölkədəistehsal olunan çoxaz sayda məhsul tapmaq olar ki, müştəriyə uduş vədetməsin. Qarğıdalı çubuğundan- günəbaxan tumlarına, sərinləşdirici içkilərdən- diş məcunlarına, mebellərdən- mobil operatorlara qədər əksəryerli istehsalçılar məhsullarının uduşluolduğunu geninə-boluna reklamedirlər. İstehsal etdikləri məhsullarıniçərisinə, üzərinə uduşlu olduğunu bəh-bəhlə qeydedən firmalar tirajda bahalıavtomobil, məişət avadanlıqları, bol-bolkonturlar vəd etsələrdə, adları çəkilən bu hədiyyələrin sahibləri ismipünhan qalır. "Uduşlu" məhsullara nəzarətinolmadığından istifadə edənyerli istehsalçılar stimullaşdırıcı lotoreyalarınmüddəti bitsə də, uduş kuponunu davamlı olaraqməhsulun içərisinə, üzərinə yerləşdirməkdədavam edirlər. Bu yolla bazarda öz məhsullarını satan istehsalçılaraisə"gözün üstə qaşın var" deyən tapılmır.
Məsələn, "Çiko" günəbaxan tumlarının təşkiletdiyi"Al-qazan" adlı situmullaşdırıcı ani lotereyanınmüddəti dekabrda bitsə də, hazırdabu məhsullar uduş kuponualtında istehlakçılara satılır. Bununla bağlıaparılan reklam kampaniyasındaisə alıcılara50 ədəd100 manat, 200 ədəd10 manat, 400 ədəd5 manat, 1000 ədəd1 manat, 2000 ədəd isə qızıl tum vəd olunur.
Bunabənzər vəziyyət"Beloçka" günəbaxan tumlarında, "Vesəloğlu" firmasının istehsalıolan"Zabbuva" və digər firmanın məhsulu olan "Toppuş" qarğıdalıçubuqlarında, "Şah" tumda, "Coca-cola" sərinləşdiriciiçkisində və dahaneçə-neçəməhsulun satışında davamedir. Adıçəkilən məhsulların uduşlukuponlarında azyaşlı uşaqlarahədiyyələr, bahalı avtomobil, məişət avadanlıqlarının adları sadalansada onların sahiblərinə nə vaxttəqdim edildiyini sirr qalır. "Beloçka" adlı tumlarıniçərisində uduşlu biletinolduğu qeyd olunaraq uşaqları cəlbedir. Ancaq indiyə qədər bu lotereyadan udana rastgəlinməyib. Bu tumların içərisində "bəxtinizi birdaha sınayın" yazılı kağızdan başqa "uduş" olmur. Üstəlik, bu qeyri-qanuniaksiyadır. Məsələn, "Çiko" günəbaxan tumlarının qablarınınhər birində uduş kuponu var. Kuponda, demək olar ki, ancaq"Bəxtinizi bir dahasınayın" sözü yazılır.
Məsələyəmünasibət bildirən Azadİstehlakçılar Birliyinin (AİB) sədri EyyubHüseynov deyir ki, Azərbaycandalotereyaların keçirilməsi işinintəşkilində müəyyən boşluqlarmövcuddur: "Əslində Qiymətli Kağızlar üzrəDövlət Komitəsi bu sahəyənəzarət etməyə başlayanda biz çoxsevindik. Düşündük ki, müvafiq qurumlarbu sektordakı hərc-mərcliyə sonqoyacaq və istehlakçıların aldadılmasına imkanverilməyəcək. Amma bütün bunlara baxmayaraq vəziyyətin müsbətədoğru dəyişdiyindən danışmaq olmaz. Çünkibu gün ayrı-ayrışirkətlər tərəfindən təşkilolunan situmullaşdırıcı ani lotereyalardaistehlakçılar aldadılır. Digər tərəfdənbu, "Çiko"nunilk fırıldağı deyil. Məsələn, ötən ilTovuz rayon sakini"Çiko" günəbaxan tumları vasitəsiləkeçirilən ani lotereyadaavtomobil udmuşdu. Lakin həministehlakçı lotereyanın təşkilatçısıolan şirkətə dəfələrlə müraciət etsədə, uduşu ala bilmədi". AİB sədrihəmçinin bildirir ki, ilərzində istehlakçıların bu tiplimüracitləri elə dəçox olmur: "Bunun başlıca səbəbi vətəndaşların məlumatsızlığıdır. Eyni zamandaəksər müraciətlərin aidiyyəti qurumlardacavabsız qalması daistehlakçıların həmin orqanlaraqarşı etimadını azaldır. Bu baxımdanvətəndaş aldadılması barədəhansısa istansiyaya müraciət etməkdəmaraqlı olmur".
Mövcudboşluqların aradan qaldırılmasıyollarına gəlincə isəekspert lotereya haqqında qanunvericilikbazasına dəyişiklik olunmasınıtəklif edir: "İlk növbədə tiraj komissiyasının statusu müəyyənolunmalıdır. Məsələn, mənim özümü də tez-teztiraj komissiyalarına dəvət edirlər. Oyunvaxtı bizim üçün də bəzi məsələlər qaranlıq qalır. Düzdür, deyəbilərlər ki, mən adətənbelə oyunların şəffaf keçirildiyibarədə rəy verirəm. Amma bir məqamı vurğulayım ki, mən ancaqcanlı yayımda keçirilən lotereya oyunlarınamüsbət rəy bildirirəm. Ümumilikdə isə hazırdatiraj komissiyasında oturanların buprosesdən xəbəri yoxdur. Digərtərəfdən onlar məhdudsəlahiyyətə malik olduqlarındantirajın keçirilməsi zamanı hansısanöqsanın tam şəkildəaradan qaldırılmasına nail olabilmirlər. Hesab edirəm ki, əgər tiraj komissiyalarının statusu müəyyənləşərsə, eləcə də aidiyyəti instansiyalar busahəyə nəzarəti gücləndirərlərsə, onda istehlakçılarınhüquqlarının bu şəkildəpozulmasının qarşısı müəyyəndərəcədə alına bilər".
E.Hüseynovhabelə başqa ölkələrdə də anilotereyalarla istehlakçıların aldadıldığınısöyləyir: "Məsələn, belə hallara hətta Amerika, Portuqaliya, İspaniya kimi ölkələrdədə rast gəlinir. Ani lotereyaların kənarında açıqnömrələr olur. Təəssüflər olsunki, "Azərlotereya"nınsatışa çıxardığı lotereyalarda dahəmin açıq nömrələr var. Əslində açıqnömrələr hansı lotereyanınuduşlu olduğunu göstərir ki, buda müvafiq qaydalara ziddir".
AİB sədri Eyyub Hüseynov da deyirki, uduşlu məhsul istehsal edən sahibkarlarınbir məqsədi var-odaki müştəri cəlb etməkdir. E. Hüseynov deyir ki, istehlakçılarabu barədə çoxsaylı şikayətlər daxilolur. Birlik sədri bu cür uduşlu məhsulları istehsal edənmüəssisələrin uduş tirajıkeçirib-keçirmədiklərininaraşdırılmalı olduğunu söyləyir: "Uduşlu məhsul istehsal edən istehlakçılarmütləq Qiymətli kağızlar Komitəsindənlisenziya almalıdırlar. Bu günyanacaqdoldurma məntəqələrində dəuduşlu kupon verirlər. Ammahəmin istehsalçılar uduş tirajlarınınə vaxt keçirirlər heç kəsinxəbəri olmur. Belə çıxır ki, ancaq məqsədləri istehlakçıları aldatmaqlaöz mallarını sırımaqdır.
Halbukilotororeyalar haqqında qanunagörə, məhsulun içərisindən çıxankuponda tirajın vaxtı göstərilir. Həmin tirajın nəticələri ictimaiyyətə açıqlanır. Ona görə də düşünürəm ki aidiyyatıqurumlar belə uduşluməhsul istehsal edən müəssisələriyoxlayaraq araşdırmalıdırlar".
Məsələilə bağlı yuxarıda açını çəkdiyimiz, uduşlu məhsul istehsal edən firmalarlaəlaqə saxladıq. Aldığımız cavab təxminən eyni oldu: "Bizimtəcrübədə ani lotereyalarbir neçə dəfə keçirilib və istehlakçılarda fəal iştirak ediblər".
