Azərbaycanda qızların təhsildən yayınması məsələsi zaman-zaman gündəmə gəlsə də, hələdə ölkənin bəzi bölgələrində bu problemin qarşını əhəmiyyətli dərəcədə almaq mümkün olmayıb. Qızların məktəbli formasını vaxtından əvvəl gəlinlik libası ilə əvəzləməsi hallarına demək olar ki, tez-tez rast gəlinir. Gəlinciklə oynayan 12-13 yaşlı qızların ərə verildiyi vaxtdan az qala bir əsr keçməsinə baxmayaraq, bu xoşagəlməz ənənə bu gün də davam etdirilir. Azərbaycanda erkən nikah probleminin miqyasını müəyyən etmək sox çətin olsa da, Lənkəran, Astara, Balakən, Samux, Masallı, Cəlilabad, Goranboy, İmişli qızların ən tez ərə verildiyi zonalar hesab edilir. Erkən nikah halları əksər hallarda gizli saxlanıldığından, hazırda belə ailələrin sayı ilə bağlı rəsmi statistika da yoxdur. Amma Azərbaycanda xüsusilə də, kənd yerlərində nikahdan kənar doğulan uşaqların sayının artması, qanunla qeydiyyata alınmayan erkən nikah hallarının çoxluğunu bunu təsdiqləyir. Bu günlərdə Prezident yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının (DİA) 15 illik yubileyi münasibətilə akademiyanın elmi şurasının iclasındakı çıxışında Prezidenti Administrasiyasının (PA) rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyev də bu həssas məsələyə toxundu. PA rəhbəri qeyd edib ki, Azərbaycanda həmişə qadınların çox yüksək mövqe tutması, siyasi, iqtisadi və sosial həyatımızın bütün sahələrində layiqincə təmsil olunmaları ilə fəxr edilib: "Lakin cəmi iki rəqəmi səsləndirmək istərdim. Bu il ali məktəblərə qəbul imtahanları zamanı Yardımlı və Lerik rayonlarından sənəd verənlər arasında qızlar müvafiq olaraq 16 və 21 faiz təşkil edib. Bir sıra rayonlarda, misal üçün, Masallı, Cəlilabad, Qobustan, Ağsu və Sabirabadda sənəd verən qızların sayı 40 faizdən azdır. Bununla yanaşı, məsələn, Zaqatala rayonunda oğlanların sayı 40 faizdən azdır. Bu, onu göstərir ki, adı çəkilən bölgələrdə kifayət qədər mürəkkəb, gizli və latent proseslər gedir. Mən bilərəkdən məsələni belə kəskin qoyuram ki, qadınları və ümumən cəmiyyətimizi təzədən cəhalətə, mövhumata, aqressiv dindarlığa sürükləmə proseslərinin nə dərəcədə təhlükəli olduğuna diqqətinizi cəlb edim".
R. Mehdiyev deyib ki, bir çox regionlarda, xüsusilə də cənub bölgəsində azyaşlı qızların təhsildən yayınaraq qeyri-rəsmi ailə qurması artıq adi hala çevrilir: " Onlar nə fiziki, nə də mənəvi cəhətdən hazır olmadıqları halda erkən yaşda ana olurlar. Bu məsələ həm səhiyyə, həm təhsil, həm də hüquq mühafizə orqanlarının diqqətindən necə yayınır? Bəzən böyük ağrı və mənəvi iztirabla özüm-özümə sual verirəm: yəni, bu xalqın Sabiri, Mirzə Cəlili, Cəfər Cabbarlısı olmayıb? Yəni, "Molla Nəsrəddin" jurnalı bu məmləkətdə çap olunmayıb? Doğrudanmı Üzeyir bəyin vaxtilə gülüş hədəfinə çevirdiyi hallar cəmiyyətimizə yenidən qayıdır?"
Ramiz Mehdiyevin bu çıxışı ölkədə qızların təhsildən yayınması, erkən nikah ilə bağlı problemlərin hələ də qaldığından, bu neqativ hallara qarşı mübarizə tədbirlərinin gücləndirilməli olduğundan xəbər verir.
Elə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitənin Analitik Araşdırmalar və İnformasiya şöbəsinin müdiri Elgün Səfərov deyir ki, təəssüfedici hal olsa da, R. Mehdiyevin qeyd etdiyi kimi bu hal var və mübarizə tədbirləri davam etdirilməlidir: "Araşdırmalar göstərir ki, Azərbaycanda qızların təhsildən yayınmasında erkən nikah faktoru böyük rol oynayır. Çünki, təhsildən yayınan qızlar erkən ailə qururlar. Qanunvericilikdə erkən nikaha təhrik etmə ilə bağlı azadlıqdan məhrim etmə və yüksək məbləğdə cərimənin təyini belə halların qarşısını qismən də olsa alır. Amma təəssüf ki, hələ belə
hallar qalmaqdadır. Elə təhsildən yayınma ilə bağlı statistikanı böyüdən səbəb də nikahdan kənar doğulan uşaqlardır. Nikahdan kənar uşaqların çoxu isə erkən nikahlardan yaranır. 2003-cü ildə nikahdan kənar doğulan uşaqların sayı 25 min olub. Onların 30-35 faizi məhz erkən nikahın payına düşür. Bu isə təhsildən yayınma hallarına gətirib çıxardır. E. Səfərov deyir ki, Azərbaycanda erkən nikah hallarının azalması təhsildən yayınan uşaqların sayının azalması ilə nəticələnir. Onun sözlərinə görə, əvvəlki illərlə müqayisədə Azərbaycanda erkən nikah halları azalıb: "2002-ci ildə bu rəqəm 2800-3000-idisə, 2013-cü ildə 305-ə düşüb".
Həmsöhbətimin dediyinə görə, Azərbaycanda xüsusilə qızların təhsildən yayınmasının qarşısını almaq üçün qızların erkən ailə qurmasını əngəlləməklə yanaşı, qeydiyyatsız, qeyri-rəsmi nikahları da qeydiyyata almaq lazımdır: "Təbii ki, bu bir qədər çətin məsələdir. Amma rayon icra hakimiyyətləri, sahə müvəkkilləri, qəyyumluq və hüquq şöbələri bu məsələni diqqətdə saxlamalı, qeyri-rəsmi nikahları qeydə almalıdırlar ki, bu cür münasibətlərdən dünyaya gələn uşaqlar təhsildən yayınmasın".
"Təmiz Dünya" İctimai Birliyinin sədri Mehriban Zeynalova da erkən nikahların ölkənin ən böyük problemlərindən olduğunu söyləyir. Həmshbətimizin fikrincə, erkən nikahların baş tutması əngəllənməsə, Azərbaycan demək olar ki, qarşısı alınmaz bir fəlakətlə qarşılaşacaq: "Bunu tarix də təsdiqləyir. 2005-2006-cı illərdə erkən nikaha girənlərin yaşı 15-16 həddində idi. Amma bu gün 13-14 yaşlarında qızlar da ailə qururlar. Bu o deməkdir ki, 13 yaşında ailə qurmaq artıq bir normaya çevrilməkdədir. Çünki 13-14 yaşında bir qızın hələ ailə barədə təsəvvürü yoxdur. Azyaşlı qızlar ailə qursalar da, onlar düşünərək qərar verə bilmirlər. Erkən nikahların tibbi baxımdan da fəsadları var. 14 yaşında qızın bədəni fiziooloji baxımdan ana olmağa formalaşmadığından belə hamiləliklərin əksəriyyəti uşaq düşmələri ilə nəticələnir. Bu isə qadının sonsuzluğuna gətirib çıxarır".