Alverçilərin bahalı qiymət siyasətinə son qoyulacaq?!
23 Aprel 2013 08:57 (UTC+04:00)
Azərbaycan bazarlarında məhsul bol olsa da, hələ də müxtəlif mallar
üzrə qiymətlər yüksək olaraq qalır. Ekspertlər bazarda satılan
meyvə və tərəvəz məhsullarının qiymətinin baha olmasının səbəbini
burada fəaliyyət göstərən inhisarçı alverçilərlə əlaqələndirirlər.
Belə ki, məhsulu istehsal edən fermer əksər hallarda onu bazara
çıxararaq şəxsən özü sata bilmir. Bazar alverçiləri buna maneə
olaraq, fermerin gətirdiyi məhsulu özləri alaraq vətəndaşlara
satırlar.
Bu halda da istər-istəməz qiymətlər kəllə-çarxa çıxır. Bunun
nəticəsidir ki, hökumət tərəfindən yarmarkalar təşkil olunub.
Burada kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətləri bazarla müqayisədə
bir qədər ucuz başa gəlir. Hökumət səviyyəsində bazarda qiymətləri
diqtə edən inhisarçı alverçilərə qarşı müəyyən mübarizə tədbirləri
də görülür. Amma bütün hallarda görünən odur ki, bütün tədbirlərə
rəğmən, inhisarçı alverçilər yenə də öz əməllərini davıam
etdirməkdədirlər. Bu əsasda belə fikirlər səslənir ki, bazarda hökm
sürən bu inhisarçılığın qarşısını almaq üçün bazar alverçilərinə
qarşı daha ağır cəzalar tətbiq olunsun. Məsələn, artıq Milli
Məclisdə bununla ilgili təklif olunan qanun layihəsinə əsasən,
bazarda süni qiymət qaldıranlar 6 il müddətinədək azadlıqdan məhrum
edilə bilər.
Görəsən, bu təklifin reallaşması bazarda hökm sürən inhisarçılığa
son qoya biləcəkmi?
Kənd təsərrüfatı üzrə mütəxəssis Vahid Məhərrəmov belə bir cəzanın
tətbiqinin mümkünsüz olduğunu bildirdi: "Öncə onu qeyd edim ki,
bazarda fəaliyyət göstərənlərə alverçi demək olmaz. Onlar
tədarükçülərdir. Müəyyən məhsulu alıb risq edir, məhsulu saxlayır
və müəyyən müddətdən sonra onu bazara çıxararaq satır. Onun hər
hansı bir kənd təsərrüfatı məhsulunu topdansatış bazarından alıb
gətirib digər bazarda satması da qanunazidd hərəkət deyil. Bu
səbəbdən də həmin şəxslərə alverçi adı vermək yaxşı hal deyil.
Tədarükçilərin məhsulu bir qiymətə alıb, digər daha baha qiymətə
satmaları da bazar iqtisadiyyatı şəraitində normal haldır. Bir sıra
hallarda bazarda təklifin artması fonunda məhsulun qiymətinin
düşməsilə o ciddi risk altına düşə bilər. Bəzən məhsulun bir
hissəsi xarab olduğundan həmin tədarükçülər də ziyan çəkirlər. Yəni
heç də bütün hallarda dediyiniz bu alverçilər satışdan uduşla
çıxmırlar. Ortaya belə iddia qoymaq ədalətsizlik olardı. Həmin
tədarükçü alverçilərə cinayət məcəlləsinin tətbiqi də doğru
olmazdı. Ümumiyyətlə, süni qiymət artımı sözünün özü sünidir.
Tədarükçünün məhsulu qiymətləndirərkən hansı dəyərə qədər prosesin
təbii olduğunu, hansı dəyərdən sonra isə prosesdə süniliyin
yarandığını müəyyənləşdirmək mümkünsüzdür. Bu qeyri-müəyyəndir, ona
görə də qanunun alverçiyə həmin əməlinə görə cəza tətbiq etmək
maddəsi heç zaman işləməyəcək. Bazarda qiymətlərin artıq olmasının
əsasında rəqabətin olmaması dayanır. Rusiyadan alınan kartofin
idxal dəyəri 25 qəpiyə olsa da, burada iki dəfə baha satılır.
Türkiyə və İrandan gətirilən kartofun idxal dəyəri 6 qəpikdir,
burada isə xeyli baha satılır. Ukraynadan gətirilən 10 ədəd
yumurtanın idxal dəyəri 47 qəpikdir, burada isə 80 qəpiyə verilir.
Ukraynadan gətirilən südün idxal dəyəri 1 manat 48 qəpik olduğu
halda, 3 manat 50 qəpik-4 manata satılır. Bütün bu hallar rəqabətin
olmamasından baş verir. Rəqabət mühiti formalaşarsa orada artıq
süni qiymət artımından söhbət gedə bilməz. Qiymətlər adətən təklif
azalıb, tələb artanda qalxır, yəni bazar əsasında
tənzimlənməlidir".
Kənd Təcərrüfatı Nazirliyinin şöbə müdiri Sabir Vəliyev də bazar
inhisarçılarına qarşı həbslə müşayitə olunan cəza tədbirinin
tətbiqinin əleyhinə olduğunu dedi: "Bəzən həqiqətən də belə
fikirlər sələnir ki, bazarda süni qiymət qaldıranlara qarşı həbs
cəza tədbirləri də həyata keçirilsin. Amma belə bir qanunun qəbul
olunması yolverilməzdir. Çünki ölkəmiz demokratik prinsiplər
əsasında inkişaf etməlidir. Ona görə də bazardakı qiymətləri də
bazarın özü nizamlamalıdır. Zorla qiymət endirilməsini tələb etmək
sovet dövrünün psixologiyasına məxsus düşüncə tərzidir. İndiki
halda buna getmək olmaz. Hansı məhsulu almaqla bağlı seçimi
insanlara vermək gərəkdir. Prosesi bazarın konyukturası
tənzimləməlidir. Qiymətlərin enməsi üçün Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi
çalışır ki, yerlərdə tədarük satış bazaları yaradılsın. Belə
olarsa, qiymətləri də nizamlamaq mümkün olacaq".