Kirayə evlər üçün minimum qiymət hədləri müəyyən edilə bilər

Bu gün Bakıda, eləcə də rayonlarda evlərin icarəsi zamanı  kirayə verənlə kirayəyə götürən arasında müqavilə bağlanması halına hələ də az hallarda rast gəlinir. Bəzən isə, müqavilə bağlansa da rəsmiləşdirilmir. Bu isə nəticə olaraq vergidən yayınma hallarına gətirib çıxarır ki, hər il buna görə dövlət büdcəsi müəyyən qədər vəsait itirir. Problem dəfələrlə qaldrılsa da hələlik tam həllini tapmayıb. 

İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin eksperti  Rəşad Həsənov Movqe.az-a açıqlamasında məsələyə münasibət bildirib. Bu sahədə ciddi problemlər olduğunu deyən ekspert qanunsuzluqda hər iki tərəfin marağının olduğunu söylədi: "Təbii ki, kirayə dövriyyəsinin vergiyə cəlb edilməsində ciddi problemlər mövcuddur. Belə ki, təxmini hesablamalara görə bu sahədə qeyri-qanuni dövriyyə 60-70%  həcmindədir. Problem sadəcə kirayə müqavilələrinin bağlanmasında yox, həmçinin bağlanan müqavilələrdə ifadə olunan dəyərlə bağlıdır. Çünki, əksər hallarda kirayəçi 14%-lik vergidən yayınmaq üçün kirayə müqaviləsini rəmzi rəqəmlərlə bağlamağa üstünlük verir. Beləliklə, kirayəçi öz fəaliyyətinə qanuni don geydirsə də, əslində bu hal sübut edildiyi halda, vergidən yayınma hesab edilir. Lakin problem bu yayınmanın sübut edilməsinin çətinliyindədir. Belə ki, əksər hallarda hər iki tərəf bu qanunsuzluqda maraqlı olur". 

Rəşad Həsənov insanların müqavilədən imtina etməməsi, vergi yayınmalarının qarşısının alınması üçün hökümət tərəfindən minimum kirayə qiymətlərinin qoyulmasını məqsədəuyğun görür: "Belə halların qarşısının alınması məqsədi ilə daha yaxşı olar ki, hökumət tərəfindən minimum hədd metodu tətbiq edilsin. Belə ki, yerləşdiyi ərazidən və sahəsindən asılı olaraq, mənzillər üçün minimum kirayə qiymətləri müəyyən edilir və kirayə müqaviləsi bu həddən aşağı ola bilməz. Beləliklə bu sahədə vergidən yayınmanı müəyyən qədər azaltmaq mümkündür. Lakin, bu problemə yalnız vergi obyekti olaraq yanaşmaq da doğru deyil. Kirayə sektoru sosial sferanın mühüm predmetlərindən hesab edilir ki, bu zaman atılacaq addımlar daha çox bu prizmadan qiymətləndirilməlidir. Belə ki, kirayə haqlarının vergiyə cəlb edilməsi kirayə bazarında bahalaşmanı tətikləyəcək ki, sonda əziyyət çəkən tərəf təbii ki, ciddi maddi problemləri olan kirayəşin olacaq. Bu isə, sosial problemi dərinləşdirən amildir. Digər tərəfdən isə, paytaxtda kifayət qədər xarici vətəndaş çox yüksək qiymətə kirayə qalır və bu dövriyyənin vergidən yayınması ədalətsizlikdir. Məhz bu vəziyyətdən çıxış yolu olaraq təklif edərdim ki, hökumət balansı qorumaq üçün kirayə haqqının vergiyə cəlb edilməsi üçün minimum limit müəyyən etsin. Yəni hazırki qiymətlərlə 300 manatdan yuxarı olan kirayə haqları vergi obyekti hesab edilsin. Bu hal həm kirayə bazarında baş verəcək bahalaşmanı önləyə bilər, həm də kirayə müqavilələrinin bağlanması mədəniyətinin formalaşmasını stimullaşdıra bilər. Nəticədə rəsmi müqavilə əsasında kirayə qalan vətəndaşların hüquqları kirayəçi tərəfindən hazırda olduğundan daha az pozular. Başqa sözlə, kirayə dövriyyəsinin vergidən yayınmasını sadəcə büdcədən itirilmiş 3-4 milyon manat kimi görmək lazım deyil. Məhz bu səbəblərdən, hesab edirəm həm sektor iştirakçılarının və həm də hökumətin maraqlarının qorunduğu əhatəli qanunun hazırlanması daha yaxşı olar".

Evlərin kirayəsi zamanı müqavilə bağlanmamasının bu gün kirayə bazarındakı ciddi problemlərdən olduğunu deyən İSİM-in eksperti Nərmin İbrahimova isə bu halın qarşısının alınması üçün cərimələrin tətbiqinə ehtiyac görür: "Evlər kirayəyə veriləndə hələ də müqavilə imzalanmır. Nəticədə də vergidən yayınma halları baş verir. Hal-hazırda ölkədə kirayə bazarı əsasən paytaxt Bakıda genişlənib. Regionlarda da kirayə bazarında canlanma olur, lakin bunlar mövsümi xarakterlidir. Mənzillərin kirayə verilməsi zamanı isə müqavilələrin bağlanmaması problemi bu sahədə olan əsas problemlərdən biridir. Belə ki, mənzillər kiyarə verilərkən müqavilə imzalanmır və nəticə etibarilə mənzil sahibi vergidən yayınmış olur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, əgər kirayə verilən mənzil Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidmətindən qeydiyyatdan keçərsə, bu zaman mənzil sahibi kirayədən əldə edilmiş gəlirə görə 14% vergi ödəməlidir. Sahibkar isə bunda maraqlı deyil. Digər tərəfdən, heç kirayənişin də müqavilə imzalanmasında maraqlı deyil. Çünki vergi ödəndiyi zaman kirayə qiymətinin qalxması kimi bir problem yaranır. Belə olanda nə sahibkar, nə də kirayənişin müqavilə bağlanmasında maraqlı olmur. Bu da vergidən yayınma və son nəticədə sözügedən sahədən dövlət büdcəsinə daxilolmalarda öz təsirini göstərir. Burada başqa bir məsələ odur ki, ucuz qiymətə verilən evlərdə müqavilə imzalanmaması probleminin olması, lakin baha qiymətə verilən evlərdə mənzil sahibi ilə istehlakçı arasında müqavilə imzalanması halı xarakterikdir. 

Belə halların qarşısının almaq üçün ilk növbədə vergidən yayınma halı aşkar olunarsa, ciddi şəkildə cərimələrin tətbiq edilməlidir. Digər tərəfdən, müqavilənin imzalanmaması istehlakçının hüquqlarının pozulması deməkdir. Bu halda istehlakçı özü müqavilənin imzalanmasını tələb etməlidir.Lakin yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, bugünkü reallıqda istehlakçılar da bu prosesin qanuniləşdirilməsinə maraqlı deyillər. Ona görə də, bu problemin həll edilməsi zaman tələb edən məsələdir".