Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin (ARDNŞ) balansında olan mədən
sahələrinin bir hissəsinin qanunsuz şəkildə zəbt olunması və burada
evlərin inşa edilməsi heç kimə sirr deyil. Təxmini hesablamalara
görə, Neft Şirkətinə məxsus 15 min hektar ərazidə minlərlə qanunsuz
tikili var. Məsələnin isə maraqlı tərəfi bu evlərin bəzilərinin
neft yataqları üzərində inşa edilməsidir. Təbii ki, bu hal belə
yataqların istismarını çətinləşdirir. Başqa sözlə, orpaqların zəbt
olunması ARDNŞ-ın neft-qaz əməliyyatlarına ciddi çətinlik yaradır,
istehsalatın genişləndirilməsinə və hasilatın artırılmasına mane
olur. Onu da bildirək ki, qanunsuz tikilmiş evlər altında olan neft
yataqlarında neftin həcmi heç də az rəqəmlə ifadə olunumur.
Yaranmış durum şərh edən Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri
İlham Şaban bildirir ki, belə evləri sökmədən onun altındakı nefti
çıxarmaq üçün maili qazma üsulu mövcuddur: "Bu üsuldan ARDNŞ də
istifadə edir. Amma hələlik həmin üsuldan dənizdə istifadə olunub.
2013-cü ildə "Abşeron Qazma Şirkəti" Xəzər dənizində maili qazma
üsulu ilə bir neçə quyu qazıb. Ancaq quruda bunu hələlik tətbiq
etmirlər. İş burasındadır ki, bu gün Abşeron yarımadasında
buruqların sayı kifayət qədər çoxdur. O da Sovetdən qalmış sistemə
görədir. Yəni, Sovet dövründə 100 metrdən bir quyular qazmaqla
məhsuldar laylardan neft çıxarırdılar. Çünki, o vaxt maili qazmada
istifadə olunan texnologiyalar yox idi. Sovetləri də onun material
xərcləri maraqlandırmırdı. Ona görədə belə metod nəticəsində
buruqların sayı həddindən artıq çoxalmışdı. O vaxt heç kəsi
maraqlandırmırdı ki, niyə neft daşlarının kilomertlərlə uzunluğu
var? Hətta neft daşlarının ən yaxşı vaxtında 2 milyon ton neft
hasil edilib. Ancaq müasir texnologiya nəticəsində
"Azəri-Çıraq-Günəşli" kimi bir yataqda cəmi 5 platforma
quraşdırılmaqla 40 milyon ton neft çıxarılıb. Abşeronda isə yarım
milyon ton neft hasil edilmir. Yəni, bu qədər az həcmin müqabilində
bu qədər böyük sahələrin tutulması effektsizdir. Zabrat, Balaxanı,
Suraxanı ərazilərində yenidən 25 illik müqavilənin bağlamasının
əleyhinəyəm. O boyda ərazilərdən istənilən qədər neft çıxmayacaq.
Ancaq əgər həmin ərazilərdə neft varsa, 3 kilomerlik radiusda maili
platformanı orada da tətbiq etmək olar. Bu üsullara 10 dənə quyu
qazamaqla bütün neft çəkilə bilər. Bununla da böyük ərazilər azad
olunardı. Ancaq digər tərəfdən orada heç 3 ölçülü seysmik kəşflər
belə aparılmayıb".
Neft məsələləri üzrə ekspert Tahir Mütəllimov bildirdi ki, həmin ərazilər radiasiyalı olduğu üçün orada yaşayış salmaq düzgün deyil: "Ancaq artıq həmin yerlərdə təəssüflər olsun ki, yaşayış var. Bununla yanaşı, onların evini sökmədən altındakı nefti çıxarmaq üçün üsul da mövcuddur. Üsul odur ki, maili buruq qazılmalıdır. Hətta bu üsul tətbiq edildikdə heç bir itki olmur. Əgər o ərazilərdəki evlərdən 200-300 metr aralarına boş sahə varsa, orada maili qazma ilə nefti çıxara bilərlər. Həm də gərək bu işdə iqtisadi səmərəlilik olsun. Ancaq oraların neft layları tamam gücdən düşüb. Hazırda layların tərkibində neft çox azdır. Yən, iqtisadi cəhətdən səmərəli deyil. Hətta keçmişdə ordakı nefti şaxta üsulu ilə çıxarmaq istəyirdilər. Ancaq o da iqtisadi cəhətdən sərf etməmişdi".