Masallı Rayonu 3-cü beynəlxalq folklor festivalında bunları təqdim edəcək

12 İyun 2014 11:30 (UTC+04:00)

 "MASALLI  FOLKLOR  ÖRNƏKLƏRİ" (1-ci  kitab)  

Yaxşı   ənənəsi , yayılası təqdirə layiq hesab olunan   "MASALLI  FOLKLOR  ÖRNƏKLƏRİ"nin (1-ci  kitab)  sözü, özü   əbədi  yaşayacaq...


Əziz  dostlar!


Sizə  təqdim etdiyim bu məqalədə "Masallı folklor örnəkləri" (1-ci kitab)  haqqındadır. Bu yeni kitab  AMEA  Folklor  İnstitunun  Elmi  Şurasının  Qərarı  ilə   Bakınının  "Elm  və   Təhsil"  nəşriyyatında,  2013 - cü ildə ,  418  səhifədə  çap  olunmuşdur.


"Masallı folklor örnəkləri" ni (1-ci kitab) TOPLAYIB TƏRTİB  EDƏNİ    f.e.d.,  prof.  Füzuli  BAYAT, REDAKTORU isə f.ü.d.  Muxtar   KAZIMOĞLUDUR (İMANOV). 


Qeyd edim ki,  Füzuli Gözəlov (Bayat)  1958 -ci ild ə   Masallı  rayonunun  Xırmandalı  kəndind ə  anadan olmuşdur. 

1979 -cu ildə  Azərbaycan Xarici Dillər İnstitutunun fransız dili fakültəsini bitirmişdir.  

1987 - 1990 -cı illərdə  Özbəkistan EA Ədəbiyyat və  Dil İnstitutunun aspiranturasına daxil olmuş, 1990-cı ildə  müdafi ə  edərək filologiya elmləri namizədi,  1997-ci ildə  filologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsini almışdır. 

1999-cu ildən  Türkiyənin  Qaziantep Universitetində  çalışır. 

On monoqrafiya və  yüzlərlə  elmi məqalənin müəllifidir.


Azərbaycan jurnalisti, Ümumrusiya Azərbaycanlıları Konqresinin (ÜAK) və Rusiya Azərbaycanlı Gənclər Təşkilatı (RAGT) Murmansk regional şöbəsinin mətbuat katibi, region hökuməti yanında Millətlərə dair işlər üzrə Məsləhət Şurasının üzvü, Azərbaycan və Rusiya Jurnalistlər İttifaqlarının üzvü ƏLİHÜSEYN ŞÜKÜROVUN "MÖVQE.AZ" saytına verdiyi nəvbəti xəbərində bildirilir ki,  "Masallı folklor örn ə kl ə ri" (1-ci kitab ) adlı kitaba  Az ə rbaycanın  q ə dim  tarix ə   malik  bölg ə l ə rind ə n, C ə nubun mirvarisi    olan   Masallı   rayonundan  toplanmış  folklor  materialları  daxil   edilmişdir.


Yeni kitab   "İnanclar",  "Dini  rəvayətlər",  "Dini  nəsihətlər",    "Mənkabələr",  " Əfsanələr",  "Həm məzəli,  həm  qəribə əhvalatlar",  "Yaxın  keçmişlə bağlı əhvalatlar",  "Laylalar və oxşamalar",  "Bayatılar",   "Ağılar",   "Adət-ənənə ","Toy adət-ənənələri",  "Halay" və  "Xalq sənətləri" adlı 14 bölmədən ibarətdir .  


"TARİXİNİ  FOLKLORUNDAN, SÖZÜNÜ  TARİXİND Ə   YAŞADAN  DİYAR" (səhif ə  3)  "Ön  Söz"də   fil.ü.e.d.,  prof.  Füzuli  BAYAT qeyd edir ki, Az ərbaycan  Respubilkası  Mədəniyyət və Turizm  Nazirlərinin  01  fevral  2012-ci  il   tarixli,  37  saylı    əmri ilə   Masallı  şəhəri   2012-ci ildə   Azərbaycanın  folklor  paytaxtı  elan  olunmuşdur.  Bu məqsədlə   Masallı   folkloru  kitabını  hazırlamaq  üçün  Folklor  İnstitutunun əməkdaşları  ilə ekspedisiya  təşkil  olundu və nəticədə gec də olsa Azərbaycan  Respubilkasının  Cənub  bölgəsi  rayonlarından  biri  olan  Masallının  söz   yaradıcılığı, el  sənəti,  unudulmağa  üz  tutan toy  adətləri,  halaylar,  yaxın  tarixlə   bağlı   əhvalatlar  toplamağa  başlandı.  Masallı  folklorunun  toplanmasına  22.03.2012  tarixind ə n  etibar ə n  başlanıldı  v ə   05.11.2012  tarixin ə   q ə d ə r  aralıqlarla  davam  etdi.  İlk  önc ə   toplama   işinin  m ə qs ə di  mü ə yy ə nl ə şdirildi,  daha  sonra  gedil ə c ə k  yerl ə r  t ə sbit  edildi.  N ə l ə rin  toplanması,  n ə l ə r ə   diqq ə t  edilm ə si  xüsusi    olaraq   seçildi.

       

100-d ə n  çox  yaşayış  m ə sk ə ni,  207  min ə     yaxın   ə halisi,  h ə r  1 km2- ə   düş ə n  288  n ə f ə r   ə halisi  il ə   Masallı   dünyada  Çind ə n  sonra   ə halisi  sıx   olan   ikinci  yerdir.  Masallıda   ə hali  dünya   əhalisinin  sıxlığından  7  d ə f ə   çoxdur.

       

Statistik  m ə lumata   gör ə    30  avqust  2012-ci  il  tarixind ə   Masallı  rayonunun   ə halisi  207.000 n ə f ə r  olmuşdur.  Az ə rbaycan  Dövl ə t  Statistika  Komit ə si  v ə   Masallı  Rayonu  İcra  Hakimiyyəti  saytına  görə    Masallının  etnik  t ə rkibi

        78,73%  az ə rbaycanlı,

        21,14%  talış,

        0,07%    rus,

        0,06%  dig ə r  mill ə tl ə rd ə n  ibar ə tdir.

    

S ə kkiz  aylıq  qısa  bir  zamanda  (folklor  materialları  ill ə rl ə   toplanır)  40  yaxın  k ə ndd ə   (Masallı   m ə rk ə ziu  d ə   daxil  olmaqla  Mahmudavar,   Köç ə kli,  Alışanlı, Ə rkivan,  Ş ə r ə f ə ,  B ə dalan,   Ə r ə b,  Qasımlı,  Qızılağac,  Birinci  Yeddioymaq,  İkinci  Yeddoymaq,  Mollah ə s ə nli,  T ə kl ə ,  Çaxirli,  G ə y ə çöl,   Dadava,  Musaküç ə ,  H ə s ə nli,  Q ə ribl ə r,  Hİşk ə d ə r ə ,  Rüd ə k ə nar,  Mişk ə mi,   Köhn ə    Alvadı,Digah,  Bambaşı,  Mollaoba,  Birinci  Şıxlar.  ş  İkinci  Şıxlar,  2,  Seyb ə tin,  Birinci  S ə midxan)  toplama  işi  aparıldı,  200-d ə n  çox  söyl ə yici  il ə   görüşüldü.  Bu  k ə ndl ə rin  b ə zil ə rin ə   is ə   3-4  d ə f ə   gedildi,  b ə zi  söyl ə yicil ə rl ə   d ə   bir  neç ə   d ə f ə   söhb ə t  aparıldı...

Tarixi m ə nb əə l ə rd ə n bel ə  m ə lum olur ki,   Masallı  ə razisind ə  q ə dim insanlar 15-20 min il bundan  ə vv ə l yaşamışlar. Abasqulu Ağa Bakıxanovun "Gülüstani-İr ə m" (1841), Mirz ə  Seyid ə li Kazımb ə y oğlunun "Cavahirnameyi L ə nk ə ran" (1896), s ə lnam ə çi Mirz ə Ə hm ə d Mirz ə  Xudaverdi oğlunun " Əxbarnam ə " (1882)  ə s ə rl ə rind ə , h ə mçinin bir sıra Avropa v ə  rus s ə yyahlarının s ə yah ə tnam ə  qeydl ə rind ə  Masallının tarixin ə  dair qiym ə tli m ə lumatlar öz  ə ksini tapmışdır.


"Masallı" coğrafi adının meydana g ə lm ə si haqqında bu vaxta q ə d ə r bir çox mülahiz ə  v ə  r ə vay ə tl ə r söyl ə nilmişdir. Tarixi m ə nb ə l ə rd ə  bu toponim "m ə s ə lli-m ə s ə l ç ə kil ə n yer, m ə s ə l ç ə k ə nl ə r" m ə nasında s ə ciyy ə l ə ndirirl ə r. Masallı sözünün "Mosullu" sözünd ə n yaranması da ehtimal edilir. B ə zi m ə nb ə l ə rd ə  is ə  bu torpaqlarda Masal adlı bir xanın yaşadığı v ə  onun ş ə r ə fin ə  Masallı adlandırılıb.


Toponimika il ə  m ə şğul olan aliml ə rimizd ə n R.Yüzbaşov v ə  Ş.S ə diyevin birg ə  yazdığı "Az ə rbaycanın coğrafi adları" kitabında "Masallı-Masal n ə slin ə  m ə nsub" ş ə klind ə  qeyd olunmuşdur. Bakı Dövl ə t Universitetinin dosenti, coğrafiya elml ə ri doktoru N.M ə mm ə dov is ə  bu yaşayış yerinin yaranmasını Masal b ə y adlı bir ş ə xsl ə ə laq ə l ə ndirir. B ə zi tarixi m ə nb ə l ə rd ə  qeyd olunur ki, yaşayış m ə nt ə q ə sinin sakinl ə ri İranın "Masal"  ə yal ə tind ə n köçüb g ə ldikl ə rind ə n bu yer Masallı adlandırılmışdır. Bel ə likl ə , "Masallı" toponimind ə  "Masal"-Yer , ərazi "Lı" is ə  m ə kan bildirən şə-kilçidir.


Masallı antik dövrd ə  Midiya, Midiya-Atropatena, sonralar Qafqaz Albaniyasının Kaspiana vilay ə tinin, XVI-XVIII  ə srin ortalarına q ə d ə r S ə f ə vil ə r dövl ə tinin, XVIII  ə srin ortalarından L ə nk ə ran xanlığının t ə rkibind ə  olmuşdur. XIX  ə srin ortalarında Astara, L ə nk ə ran, Lerik, Masallı, Yardımlı v ə  C ə lilabad rayonlarının  ə razisi L ə nk ə ran q ə zası adlanırdı. 08 avqust 1930-cu ild ə  Masallı inzibati rayonu yaradıldı v ə  Masallının adı respublika x ə rit ə sin ə  rayon m ə rk ə zi kimi daxil oldu.


Q ə dim tarix ə , z ə ngin m ə d ə niyy ə t ə  malik, intellektual s ə viyy ə si yüks ə k olan Masallıya maraq tarixin mü ə yy ə n dövrl ə rind ə n artmağa başlamışdır. Görk ə mli siyasi xadiml ə rin, dövl ə t v ə  m ə d ə niyy ə t adamlarının Masallıya g ə lişi m ə hz bel ə  bir münasib ə tin ifad ə si idi. 1274-cü ild ə  S ə f ə vil ə r sülal ə sinin banisi Şeyx S ə fi ə ddinin, 1501-ci ild ə  Şah İsmayıl X ə tainin  Ə r kivan k ə ndind ə , görk ə mli dövl ə t xadimi, yazıçı N ə riman N ə rimanovun 1922-ci ild ə  Masallıda v ə  onun bir sıra k ə ndl ə rind ə  olması bar ə d ə  çoxlu  ə s ə rl ə rd ə  yazılara rast g ə lm ə k olur. Doktor N.N ə rimanov Masallıda olark ə n bu  ə razinin t ə bii imkanları v ə  üstünlükl ə rind ə n danışmaqla yanaşı, h ə m d ə  taxılçılığı v ə  ç ə ltikçiliyi inkişaf etdirm ə yi vacib saymışdır. 


Az ə rbaycan xalqının ümummilli lideri Heyd ə r  Ə liyev iki d ə f ə  Masallıda olub. 

Prezident İlham  Ə liyev bir neç ə  d ə f ə  Masallıya s ə f ə r etmişdir.

 

"Masallı folklor örn ə kl ə ri"nd ə (1-ci kitab), "Masallı Folklorunun Özün ə m ə xsusluğu" bölümünd ə  (s ə hif ə  5) fil.ü.e.d.,  prof.  Füzuli  BAYAT yazır ki, Adını m ə s ə llid ə n  alan, y ə ni bir-birin ə  m ə z ə li  ə hvalatlar danışan, bir-birin ə  m ə s ə l ç ə k ə n, Masallı Az ə rbaycanın C ə nub bölg ə sinin böyük yaşayış yerl ə rind ə n biridir. Masallı Az ə rbaycanın  ə halisi  ə n sıx bölg ə sidir. Q ə dimd ə n bu bölg ə nin türkl ə r yaşayan qismin ə  Muğan deyilmişdir. H ə m d ə  burada q ə dim Muğan ş ə h ə ri olmuşdur.

    

Az ə rbaycan folklorunun regional xüsusiyy ə ti  ə slind ə  milli folklor düşünc ə sinin ayrı-ayrı bölg ə l ə rd ə  ifad ə l ə şm ə si, ifad ə l ə şm ə si dem ə kdir. Regional özün ə  m ə xsusluq is ə  h ə r hansı bir bölg ə d ə  bu v ə  ya dig ə r folkolar nümun ə l ə rinin işl ə nm ə  tezliyind ə  özünü göst ə rir. Bu özün ə m ə xsusluq coğrafi-t ə bii ş ə raitd ə n, ictimai yaşayışın qurulmasından, m ə d ə niyy ə tin dig ə r ünsürl ə rind ə n (m ə s ə l ə n, klassik musiqi, aşıq yaradıcılığı, yazılı  ə d ə biyyat,  ə l s ə n ə tl ə ri) asılıdır. Yuxarıda sadalanan öz ə llikl ə r etnik-m ə d ə ni mühitin regional f ə rqlil ə şm ə sini ş ə rtl ə ndirir. Regional folklorun biçiml ə nm ə sind ə  k ə nd, q ə s ə b ə , ş ə h ə r kimi m ə h ə lli bölg ə l ə rd ə  söyl ə n ə n örn ə kl ə r mühüm rol oynayır.

       

Ümumilikd ə  C ə nub, öz ə ld ə  Masallı bölg ə sinin tarixi-coğrafi özün ə m ə xsusluğu, etnik t ə rkibi, dini inancları folklor m ə tnl ə rinin s ə ciyy ə sini mü ə yy ə nl ə şdirm ə kd ə  başlıca rol oynayır. Sovet dövünd ə  v ə  xüsus ə nd ə  son  ə lli ild ə  Masallı dedikd ə  Az ə rbaycanın dig ə r bölg ə l ə rin ə  nisb ə td ə  qızların az oxuduğu, saz-söz dünyasının az inkişaf etdiyi, dövl ə t xadiml ə rinin çıxmadığı yer anlaşılmışdır. Buna baxmayaraq Masallıdan görk ə mli aliml ə r çıxdığı kimi, göz ə l şair v ə  yazıçılar, müxt ə lif v ə  zif ə l ə rd ə  işl ə y ə n dövl ə t adamları, generallar da çıxmışdır.

      

Masallı folklorun bütün janrlarının icra olduğu bölg ə dir. Burada xalq deyiml ə ri,  ə fsan ə l ə r, r ə vay ə tl ə r, m ə z ə li  ə hvalatlar, bayatı v ə  n ə ğm ə l ə r, m ə s ə ll ə r , atalar sözl ə ri, halay m ə kab ə l ə r, memoratlar (başa g ə l ə n  ə hvalatlar), bir sözl ə  insanı s ə daq ə t ə , v ə t ə n sevgisin ə , dost yolunda ölüm ə , böyüy ə , kiçiy ə  hörm ə t ə  s ə sl ə y ə n h ə r şey vardır. Buna baxmayaraq Masallı folklor örn ə kl ə rinin ağırlıq m ə rk ə zi daha çox dini  ə fsan ə l ə r, t ə riq ə t böyükl ə rinin, seyidl ə rin k ə ram ə tl ə rini anlatan m ə nkab ə l ə r, memoratlar (adamların başından keç ə nl ə ri ikinci v ə  ya üçüncü ş ə xsin şahidliyi kimi anlatması), bayatılar, xüsus ə n d ə  toy bayatıları yaxın tarixd ə  baş vermiş  ə hvalatlar üz ə rin ə  düşür. Dini  ə fsan ə l ə ri söyl ə y ə nl ə rin çoxu ya hal-hazırda mollalıq ed ə nl ə ridir, ya da namazını, orucunu heç vaxt t ə rk etm ə miş möminl ə rdir. Bununla b ə rab ə r ali t ə hsilli insanların da çox sayda dini  ə fsan ə  danışdığını gördük. Dini  ə fsan ə l ə rin nisb ə td ə n yaxşı qorunmasının t ə k s ə b ə bi icra ortamının olması v ə  onların bu sosial çevr ə d ə  t ə krar-t ə krar söyl ə nm ə sidir. Bayatılar qısa, lakonik,  ə zb ə rd ə  qalması asan olan janr olduğundan yaşlı qadınlar bir neç ə  bayatı xatırlaya bilirl ə r.

     

Mü ə llif daha sonra yazır: "Masallı folkloru kitabına Folklor Antologiyası tarixind ə  ilk d ə f ə  olaraq "Yaxın keçmişl ə  bağlı  ə hvalatlar" adı il ə  ayrıca bir bölm ə  daxil etdik. Bunu sözlü tarixin bir qolu kimi başa düşm ə k lazımdır. Ancaq sözlü tarixin bir qolu kimi başa düşm ə k lazmdır. Ancaq sözlü tarix anlayışı Az ə rbaycanda bilinm ə yind ə n v ə  bir elm sah ə si kimi araşdırılmadığından (m ə nim bir m ə qal ə mi v ə  d ə rs kitabımdakı müvafik yerl ə ri n ə z ə r ə  almasaq tarixl ə  bağlı  ə hvalatları "Yaxın tarix" başlığı altında topladım.

      

Masallı m ə z ə li  ə hvalatları, b ə z ə m ə l ə ri il ə  d ə  diqq ə t ç ə k ə n yerdir. Toplama zamanı l ə tifl ə l ə rin, m ə z ə li  ə hvalatların çoxluğu diqq ə t ç ə km ə kl ə  b ə rab ə r, bu bölg ə  insanlarının optimist düşünc ə l ə rini d ə  ortaya çıxartdı.

   

Qeyd edim ki, h ə qiq ə t ə n d ə  Masallı camaatı, masallılar xüsusi xalqdır. Onlar din ə  etiqadlı, söz ə - şeir ə ... qiym ə t ver ə n insanlar,  ə yrini düzd ə n, düzü  ə yrid ə n seçm ə yi bacarandırlar.

  

Kitabın  ə rs ə y ə  g ə lm ə sind ə   Masallı Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı çox hörmətli cənab RAFİL İSRAFİL OĞLU  HÜSEYNOVUN  da diqq ə ti, ZƏHMƏTİ, m ə n ə vi köməyi önə  çəkilm ə lidir. O, proqmatik fikirli bir insandır. Az ə rbaycan Respubilkasının Prezidenti möht ə r ə m C ə nab İlham  Ə liyevin 14 aprel 2012-ci il tarixli S ə rancamı il ə  Rafil İsrafil oğlu Hüseynov Masallı Rayon İcra Hakimiyy ə tin ə  Başçı t ə yin olunmuşdur. Bundan qabaq Az ə rbaycan Respubilkasının Prezidenti Administrasiyasının m ə sul işçisi olmuşdur. Onun Masallı, Masallılı ziyalıları qarşısındakı real planları h ə yata keçir. İndi rayon v ə  onun k ə ndl ə ri  ə sl tikinti meydançasına dönmüşdür. Adamlar, ziyalılar hamlıqla çalışır, Az ə rbaycan Respubilkasının Prezidentinin 14 aprel 2012-ci il tarixli S ə rancamını d ə st ə kl ə yirl ə r v ə  Rafil İsrafil oğlu Hüseynova inanırlar."Sonda, - kitab mü ə llifi fil.ü.e.d.,  prof.  Füzuli  BAYAT yazır, - Masallı folklorunun toplanmasında  -   Sonda  Masallı   folklorunun  toplanmasında,  hazırlanmasında  m ə n ə   yardım  etmiş insanlara – başda  Masallı Rayon İcra Hakimiyyəti Başçının müavini Nəsir Muxtar oğlu Muxtarlıya,   YAP Masallı rayon təşkilatı Qadınlar Şurasının sədri,  Masallı Rayon İcra Hakimiyyəti  Başçının müavini –İctimai – siyasi və humanitar məsələlər şöbəsinin müdiri  Gülşən Seyfulla qızı    Xəlilovaya, Rayon  m ə d ə niyy ə t  v ə   turizm  şöb ə sinin  müdiri  L ə tif ə   Mövsümovaya,  Masallı  Rayon  İcra  Hakimiyy ə ti  Hüquq  şöb ə sinin  m ə sl ə h ə tçisi   Hikm ə t  X əlilova,  Masallı  Rayon  İcra   Hakimiyyətinin  Yetkinlik  Yaşına  çatmayanların  işləri  v ə   hüquqlarının  müdafi ə si  üzrə   komissiyanın  məsul    katibi  Qulam  Şükürova, dostlarım  Lətif  Babayevə ,  Arif   Fərz əliyev ə   t ə ş ə kkür  edir ə m.

    

Ayrıca  Masallı  Folkloru  kitabını  hazırlama  lahiy ə sini  d ə st ə kl ə y ə n  Folklor  İnstitutunun  direktoru  Muxtar  İmanova,  toplama  v ə   hazırlama  prosesind ə   Folklor  İnstitunun   əməkdaşlarından  Çiçək   Əfəndiyevaya,  Nail  Rəhimbəyliyə ,  Nuridə   Muxtarzad ə y ə ,  Qurban   Əliyev ə ,  Tünzal ə   Məmm ə dovaya,  Vüsalə   Kərimovaya,  İlah ə   Heybətovaya  v ə   dig ə rl ə rin ə   də   t ə ş ə kkür  etm ə yi  özüm ə    borc bilirəm".

      

      

Kitabda haqqında söz açılan Mir  Əlican  Ağanı lap uşaqlıqda görmüşdüm. Üzündə- gözündə  Allahın  nuru  olan  bir  insan  idi.  Əlində  böyük  şəfa  vardı. Ağzı  duvalıydı.  Qapısından  heç  kim  ümidsiz  qayıtmazdı. Yaşadığı  Şıxlar  kəndi  qəbrstanlığında  iri  məqbərəsi  ucalır,  oğlu  Mir  Rəsul  Ağa da onunla  yanaşı  dəfn  olunmuşdur.  Və   bu  ziyarətgaha dünyanın  hər  yerindən    adamlar  gəlir.  Masallı  folkloruna  həsr  olunmuş  bu  təzə  kitabda"Mir  Əlican  Ağanın  qadının  yuxusuna  girməsi "ni   (165-cı  səhifə)  nəvəsi  belə  nəql  edir :

         

"Uşağ  idim,  6-7  yaşım  olardı,  babamın  qulluğunda  durardım.  Bir  gün  həyətdə  durmuşdum,  gördüm  söhbət  gedir  qde-to  1970-ci  illər  olardı.  Bir  maşın  gəldi  dayandı.  Soruşdular  ki,  ağanın  evi  buradı?  Mir  Əlican  ağanın?  Dedim  ki,  bəli.  Balaca  bir  ev  vardı  o  vaxtı.  Qadınnardı,  iki  də  kişi  idi.  Qadınnar  gəldilər,  sürünə-sürünə  evin  başında  3  dəfə  fırrandılar.  Baba  rəhmətdik  də  balkonda  oturmuşdu.  Yuxarı  qalxanda  həmən  qadının  biri  babanı  gördü,  huşu  getdi  özünnən.  Dedi  ki,  bu  kişi  idi,  Moskvada  məəm  qarşıma  çıxan.

       

Deməli,  məsələ  nə  idi.  Olar  gəldilər  babanı  tapdılar,  qurban  kəsmişdilər.  Deməli  Moskvada  bu  qadının  qardaşı  öz  övladınnan  avto  avariya  düşüblər.  Belə  olub  ki,  Bu  xəstəxananın  həyətinə  gündə  gələrmiş,  deyirmişdər  ki,  vəziyyəti  ağırdı,  öləcək.  Ölməsə  bunu  tutacaqlar,  günahkar  budu.  Qadın  deer  ki, Allah  dərgahına  əlimi  qaldırdım  ki, İlahi  özün  kömək  ol.  Deer  başımı  belə  tutmuşçdum  yuxu  məni  tutdu.  Yuxu tutanda  bacımı  gördüm  dedi  ki,  Mir  Əlican  Ağanın  cəddini  çağır,  o,   köməy  olar.  Deer  başımı  belə  qaldırdım  səs  eşitdim.  Dedi  ki,  qızım,  noolub?  Başımı  qaldırdım  dedim  ağa,  sənsən?  Moskvada  həyətdə  gördüm  onu.  Deeb.  Dərdüü  bilirəm.  Allahı  çağır,  cəddimizi  çağır.  Hər  şey  yaxşı  olar,  narahat  olma.  Allaha  iman  gətir,  yəni  namaz  qıl  söhbəti  olub.  Deer,  gözümü  belə  yumdum,  dedim,  Ay  ağa,  nə  desən  eliyərəm,  başımı  qaldırdım  gördüm  ağa  yoxdu.

     

Üstündən  bir   yarım  saat  keçdi,  oturmuşuğ  də  hamımız.  Birdən  həkim  gəldi,  qaçdım  qabağına,  dedi  ki,  qardaşın  özünə  gəlir.  Belə  oldu  ki,  iki  günnən  sora  ekspertizanın  rəyi  çıxdı  və  rəydə  də  çıxdı  ki,  həqiqətən  günah  başqa  maşında  imiş.  Olar  da    alkol  vəziyyətində  olublarmış  sən  demə.  Ordan  deer  mən  bacıma  zəng  elədim  ki.  Bəs  belə  də,  sən  o  seyidi  tanılyırsan?  Bacım  dedi,  mən  sənə  nə  deyim  valla,  amma  eşitmişəm,  hardasa  var    Masallıda,  Nə  isə  olar  gəlib  tapdılar,  qurban  kəsdilər.  Bax  bu   mənim  uşağlıq  xatirələrimdi..."

 

      

 "Masallı folklor örnəkləri" ndə(1-ci kitab ) daha sonra oxuyuruq ki,     Folklor  ekspedisiyası   zamanı   Masallı  bölgəsi   folkloru  haqqında     aşağıdakı  qənaətlərə  gəldik.


1.       Sahə  araşdırması  (toplama)   zamanı  məlum   oldu  ki,   folklor  az-çox  oxumuş,

Savadlı  insanların  yaddaşında  daha  yaxşı  mühafizə  olunmuşdur.  Sürətlə  dəyişən  sosial-mədəni  dünyada  yaşlı  nəsil  ki,  folklor  daşıyıcıları  əslində  onlar  olmalıydı,  çox  təəssüf  ki,  bu  yaşlı  nəslin  çoxu  müasir  texnoloji  inkişafla  bağlı  olaraq  söyləmə  auditoriyasını  itirdiklərindən,  yaddaşlarında  olan  folklor  materiallarını  təkrarlamadıqlarından  folklor  onların  şüaraltına  keçmişdir  və  bu  adamların  bir  şeylər  xatırlaması  üçün   uzun  bir  vaxt  lazımdır.


2.         Bir  zamanlar  nağılları,  məsəlləri,  lətifələri  bəzəmələri  ilə  məşhur  olan  Masallıda  indi  nağıl  bilən,  hər  hadisəyə  bir  məsəl  çəkən  söyləyici  tapmaq   hardasa  imkansızdır.  Hər  halda  toplamanın  şərtlərindən  biri  olan  uzun  müddətli  müşahidə,  uzun  müddətli  ezamiyyət  imkanı  olmadığından  bu  təsbitləri  yüzdə  yüz  doğru  kimi  də  qəbul   etmək  olmaz.  Ancaq  ilkin  müşahidələr  bu  yöndədir.


3.         Folklorun  bəzi  janrları,  bəzi  folklor  hadisələri  zamanla  əskiyir,  icra  olunmaqdan  çıxır.  Məsələn,  rituallarla  bağlı  icra  edilən  janrlardan  halay   toyların,  xınayaxdıların  müasirləşməsi  ilə  istər-istəməz  əskiyir.  Kənd  yerlərində  uşaqların  oynadığı  dirədöymə,  ənzəli,  aşıq,  çilingağac  və s.  Oyunlar  sosial  mühitin  dəyişməsi  ilə  tarixə  qarışmışdır.

Əziz oxucular!

       

Maraqlı olsun deyə    "Masallı folklor örnəkləri" nə(1-ci kitab) TOPLAnmış "Bayatılar"dan (səhifə 277)  bir necəsini Sizlərə ərmağan edirəm:






       xxx


Əziziyəm  gül-gülə,                                                        

Bülbül  gülə, gülgülə.                                                    Tökülürçarxa,  nə  var?

Göz  gözdən  kəmin  aldı                                               Məndən  öz  yarım  küsüb,

Həsrət  qaldı  dildilə.                                                      Bilmirəm,  xalxala  nə  var?

 

          

Əziziyəm  yaş   ağacı,                                                    Əmim  oğlu  Mirağa

Kəsməzlər  yaş  ağacı.                                                   Nöyüt  töküb  çırağa.

Qaralar  qəbrim  olsun                                                    Piltəsin  uzun  eylə,

Göycəklər  baş  ağacım.                                                 İşıq  getsin  İrağa.

 

 

Ilana  bax  ilana                                                               Əmim  oğlu,  sən  nəsən?

Ilan  göydə  bulana.                                                         Sən  məni  bəyənmirsən?

Təzəcə  yar  sevmişdim,                                                  Eləsinə  gedərəm,

Göndərirlər  İrana.                                                           Sən  onun  nökərisən!

 

 

Su  ilanı  olaydım,                                                             Su  gəlir  iki  haça,

Ləkdən  ləkə  dolaydım.                                                    Yar  gəlir  qaça-qaça.

Qardaş  əkən  çəltiyin,                                                      Əlində  qızıl  qayçı,

Sünbülü  mən  olaydım.                                                    Yaxasın  aça-aça.

 

 

Bu  yol  yolluğa  gedər,                                                      Sən  mənim  andım,  oğlan,

Ucu  bolluğa  gedər.                                                           Şəkərim,  qəndim,  oğlan.

Yaxşı  qızın  cehizi,                                                             Necəsən,bir  ah  çəkim

Bəylərə  xələt  gedər.                                                          Olasan  bəndim,   oğlan!

 

 

Bu  evlər  uzun  evlər,                                                          Oymaqdan  gəl,  oymaqdan

Içində  olsun  toylar.                                                             Yar  gəlir  oynamaqdan.

Yığışsın  qız-gəlinlər,                                                           Barmaqlarım  yanıbdır

Oynasın  bəstəboylar.                                                          Paprıza  od  qoymaqdan.

Su  gəlir  arxa  nə  var?                                                

 

 

 

 Şalım  qara  boyandı,                                                       Lənkaran  hacıları,

Ucu  yerə  dayandı.                                                          Başında  tacıları.

Mənim  ah-zarımdan                                                        Qurban  olsun  qardaşa,

Göydə  fələk  oyandı.                                                       Qoşaca  bacıları.

 

 

Ağdaşdan  gəl,  Ağdaşdan,                                               İstilin  dalaları

Ağ  Gəncə  düşdü  başdan.                                               Kəkliyin  balaları,

Bacının  sənətidi,                                                               Qurban  olsun  qardaşa,

Tez  ayrılar  qardaşdan.                                                     Qoşaca   bacıları.

 

 

Ay  dolanır  batmağa,                                                          İstilin  gül-gülləri,

Yuxum  gəlir  yatmağa.                                                       Oxuyur  bülbülləri.

Gecə  yuxusu  şirin,                                                            Qurban  olsun  qardaşa,

Qıymıram  oyatmağa.                                                         Qoşaca   bibiləri.

 

 

Su  gəlir  lülə-lülə,                                                                Ləmə  çıxdım  mən  bu  gün,

Yar  gəlir  gülə-gülə.                                                               Ləmdən  tapdım  bir  düyün.

Əlində  ipək  dəsmal,                                                           Yad  oğlu  mənim  nəyim?

Tər-qanın  silə-silə.                                                              Yadıma  düşdü  bu  gün.

 

 

Qızıl  üzük  füruzə                                                                 Evləri  yaxın  yarın,

Gedin  deyin  xoruza,                                                            Boyuna  baxın  yarın.

Bu  gecə  banlamasın,                                                          Gözəldir,  göz  götürməz

Yar  gələcək  bizə.                                                                Nişanın  taxın  yarın.

 

 

Evləri   burda  yoxdu,                                                            Evdən  evə  zəng  olar,

Köçübdü,  yurdu  yoxdu.                                                       Eşqə  düşən  dəng  olar,

Getdim  pələt  ağzına                                                           Tuteydun  könül  quşun,

Dedilər,   evdə  yoxdu.                                                          Göreydün  nə  rəng  olar.

 

 

Mirvari  aldırmışam,                                                               Dəyirman  boyu   çiçək,

Boynuma  saldırmışam.                                                         Çin  gətir,  onu  biçək.

Bir  oğlana  getmişəm,                                                           Qardaş  bir  qız sevibdir,

Aləmi  yandırmışam.                                                              Uzunboy,  qarabirçək.

 

 

Qardaş  gedib  bazara,                                                          Əmim  oğlu   bir  idi

Cibində   şam  qızara.                                                            Üst-başı  kir  idi.

Qardaşın  düşmənləri                                                             Getdim  onu  yumağa,

Sabah  düşər  azara.                                                              Axar  sular  qurudu.

 

 

Qardaş,  sən  arayıbsan,                                                       Şərəfənin  o  üzü,

Telini  darayıbsan.                                                                 Yatışıb  qoyun-quzu.

Özün  alagöz  oğlan                                                               Qurban  olsun  qardaşa

Yaruva  yarıyıbsan.                                                                Hər  sürüdən  bir  quzu.

 

 

        

Kəhər  at  qaçdı,  gəldi,                                                         Aşıq  ellər  ayrısı.

Yüyənin  açdı  gəldi.                                                             Şana  ellər  ayrısı.

Xanımlara  muştuluq                                                            Bir  günüvə  dözməzdim,

Bəylər  barışdı,  gəldi.                                                           Düşdüm  güllər  ayrısı.

 

 

Əlin  əlimdə  deyil,                                                                 Gülü  əkdim  dübara.

Şalım  belimdə  deyil.                                                            Bülbül  onu  süvara.

Sənin  başın  ağrısı                                                               Yayı  bir  yerdə  olduq,

Mənim  əlimdə  deyil.                                                             Qışda  qaldıq  avara.

 

                                                                                          

Nizami  gedir  Mərəndə                                                          Su  atdım  yara  dəydi,

Tamaşadır  gələndə.                                                              Qolum  divara  dəydi.

Vay  Nizaminin  halına                                                           Dilim,  ağzım  qurusun,

Qaynanası  öləndə.                                                                Nə  dedim  yara  dəydi?

 

 

Ay  Nizamın  həndi  var                                                         İstil  üzrə  putrax.

Həndi  var,  şəhəri  var                                                          Dövrə  vuraq  oturaq.

Hər  qapıda  oynasa,                                                             Birvəfa  yar  əlindən

Bir  nəlbəki  qəndi  var.                                                          Dustağ  olağ  oturağ.

 

 

Mənim  yarım  kasıbdı                                                           İstil  üstə  dur,  oğlan,

Üzünü  tük  basıbdı.                                                              Kəklik  gəlsə,  vur  oğlan.

Istədi  üzün  qırxa.                                                                Eldən-elə  aşığdı.

Qayçını  pas  basıbdı.                                                           Süfrə  dolu  qaşığdı.

                                                                                              Bizim  oğlan  neynəsün?

                                                                                              Sizin  qızdar  aşığdı.

Mənim  balam  naşıdu,

Qaşı  qələm  qaşıdı.

Oturanda  bəy  kimi,                                                               O  taydan  əl  eyləmə,

Duranda  yüzbaşıdı.                                                               Bağrımı  qan  eyləmə.

                                                                                               Sən  mənimsən,  mən  sənin,

                                                                                               Özgə  xəyal  eyləmə.

Sürmə  çəkin  gözlərə.

Şəkər  qatın  sözlərə.

Bir  damla  qanımız,

O  da  qurban  sizlərə.

 

 

Mən  aşiq  oyun  eylər,

O  günlər  oyun  eylər.

Yar-yara   qovuşanda

Bayramın  o  gün  eylər.

 

 

Mən  aşiq  binə  gəlləm.

Gedərəm,  yenə  gəlləm.

Əlim  əlivə  dəysə,

İmana,  dinə  gəlləm.