"MASALLI FOLKLOR ÖRNƏKLƏRİ" (1-ci kitab)
Yaxşı ənənəsi , yayılası təqdirə layiq hesab olunan "MASALLI FOLKLOR ÖRNƏKLƏRİ"nin (1-ci kitab) sözü, özü əbədi yaşayacaq...
Əziz dostlar!
Sizə təqdim etdiyim bu məqalədə "Masallı folklor örnəkləri" (1-ci kitab) haqqındadır. Bu yeni kitab AMEA Folklor İnstitunun Elmi Şurasının Qərarı ilə Bakınının "Elm və Təhsil" nəşriyyatında, 2013 - cü ildə , 418 səhifədə çap olunmuşdur.
"Masallı folklor örnəkləri" ni (1-ci kitab) TOPLAYIB TƏRTİB EDƏNİ f.e.d., prof. Füzuli BAYAT, REDAKTORU isə f.ü.d. Muxtar KAZIMOĞLUDUR (İMANOV).
Qeyd edim ki, Füzuli Gözəlov (Bayat) 1958 -ci ild ə Masallı rayonunun Xırmandalı kəndind ə anadan olmuşdur.
1979 -cu ildə Azərbaycan Xarici Dillər İnstitutunun fransız dili fakültəsini bitirmişdir.
1987 - 1990 -cı illərdə Özbəkistan EA Ədəbiyyat və Dil İnstitutunun aspiranturasına daxil olmuş, 1990-cı ildə müdafi ə edərək filologiya elmləri namizədi, 1997-ci ildə filologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsini almışdır.
1999-cu ildən Türkiyənin Qaziantep Universitetində çalışır.
On monoqrafiya və yüzlərlə elmi məqalənin müəllifidir.
Azərbaycan jurnalisti, Ümumrusiya Azərbaycanlıları Konqresinin (ÜAK) və Rusiya Azərbaycanlı Gənclər Təşkilatı (RAGT) Murmansk regional şöbəsinin mətbuat katibi, region hökuməti yanında Millətlərə dair işlər üzrə Məsləhət Şurasının üzvü, Azərbaycan və Rusiya Jurnalistlər İttifaqlarının üzvü ƏLİHÜSEYN ŞÜKÜROVUN "MÖVQE.AZ" saytına verdiyi nəvbəti xəbərində bildirilir ki, "Masallı folklor örn ə kl ə ri" (1-ci kitab ) adlı kitaba Az ə rbaycanın q ə dim tarix ə malik bölg ə l ə rind ə n, C ə nubun mirvarisi olan Masallı rayonundan toplanmış folklor materialları daxil edilmişdir.
Yeni kitab "İnanclar", "Dini rəvayətlər", "Dini nəsihətlər", "Mənkabələr", " Əfsanələr", "Həm məzəli, həm qəribə əhvalatlar", "Yaxın keçmişlə bağlı əhvalatlar", "Laylalar və oxşamalar", "Bayatılar", "Ağılar", "Adət-ənənə ","Toy adət-ənənələri", "Halay" və "Xalq sənətləri" adlı 14 bölmədən ibarətdir .
"TARİXİNİ FOLKLORUNDAN, SÖZÜNÜ TARİXİND Ə YAŞADAN DİYAR" (səhif ə 3) "Ön Söz"də fil.ü.e.d., prof. Füzuli BAYAT qeyd edir ki, Az ərbaycan Respubilkası Mədəniyyət və Turizm Nazirlərinin 01 fevral 2012-ci il tarixli, 37 saylı əmri ilə Masallı şəhəri 2012-ci ildə Azərbaycanın folklor paytaxtı elan olunmuşdur. Bu məqsədlə Masallı folkloru kitabını hazırlamaq üçün Folklor İnstitutunun əməkdaşları ilə ekspedisiya təşkil olundu və nəticədə gec də olsa Azərbaycan Respubilkasının Cənub bölgəsi rayonlarından biri olan Masallının söz yaradıcılığı, el sənəti, unudulmağa üz tutan toy adətləri, halaylar, yaxın tarixlə bağlı əhvalatlar toplamağa başlandı. Masallı folklorunun toplanmasına 22.03.2012 tarixind ə n etibar ə n başlanıldı v ə 05.11.2012 tarixin ə q ə d ə r aralıqlarla davam etdi. İlk önc ə toplama işinin m ə qs ə di mü ə yy ə nl ə şdirildi, daha sonra gedil ə c ə k yerl ə r t ə sbit edildi. N ə l ə rin toplanması, n ə l ə r ə diqq ə t edilm ə si xüsusi olaraq seçildi.
100-d ə n çox yaşayış m ə sk ə ni, 207 min ə yaxın ə halisi, h ə r 1 km2- ə düş ə n 288 n ə f ə r ə halisi il ə Masallı dünyada Çind ə n sonra ə halisi sıx olan ikinci yerdir. Masallıda ə hali dünya əhalisinin sıxlığından 7 d ə f ə çoxdur.
Statistik m ə lumata gör ə 30 avqust 2012-ci il tarixind ə Masallı rayonunun ə halisi 207.000 n ə f ə r olmuşdur. Az ə rbaycan Dövl ə t Statistika Komit ə si v ə Masallı Rayonu İcra Hakimiyyəti saytına görə Masallının etnik t ə rkibi
78,73% az ə rbaycanlı,
21,14% talış,
0,07% rus,
0,06% dig ə r mill ə tl ə rd ə n ibar ə tdir.
S ə kkiz aylıq qısa bir zamanda (folklor materialları ill ə rl ə toplanır) 40 yaxın k ə ndd ə (Masallı m ə rk ə ziu d ə daxil olmaqla Mahmudavar, Köç ə kli, Alışanlı, Ə rkivan, Ş ə r ə f ə , B ə dalan, Ə r ə b, Qasımlı, Qızılağac, Birinci Yeddioymaq, İkinci Yeddoymaq, Mollah ə s ə nli, T ə kl ə , Çaxirli, G ə y ə çöl, Dadava, Musaküç ə , H ə s ə nli, Q ə ribl ə r, Hİşk ə d ə r ə , Rüd ə k ə nar, Mişk ə mi, Köhn ə Alvadı,Digah, Bambaşı, Mollaoba, Birinci Şıxlar. ş İkinci Şıxlar, 2, Seyb ə tin, Birinci S ə midxan) toplama işi aparıldı, 200-d ə n çox söyl ə yici il ə görüşüldü. Bu k ə ndl ə rin b ə zil ə rin ə is ə 3-4 d ə f ə gedildi, b ə zi söyl ə yicil ə rl ə d ə bir neç ə d ə f ə söhb ə t aparıldı...
Tarixi m ə nb əə l ə rd ə n bel ə m ə lum olur ki, Masallı ə razisind ə q ə dim insanlar 15-20 min il bundan ə vv ə l yaşamışlar. Abasqulu Ağa Bakıxanovun "Gülüstani-İr ə m" (1841), Mirz ə Seyid ə li Kazımb ə y oğlunun "Cavahirnameyi L ə nk ə ran" (1896), s ə lnam ə çi Mirz ə Ə hm ə d Mirz ə Xudaverdi oğlunun " Əxbarnam ə " (1882) ə s ə rl ə rind ə , h ə mçinin bir sıra Avropa v ə rus s ə yyahlarının s ə yah ə tnam ə qeydl ə rind ə Masallının tarixin ə dair qiym ə tli m ə lumatlar öz ə ksini tapmışdır.
"Masallı" coğrafi adının meydana g ə lm ə si haqqında bu vaxta q ə d ə r bir çox mülahiz ə v ə r ə vay ə tl ə r söyl ə nilmişdir. Tarixi m ə nb ə l ə rd ə bu toponim "m ə s ə lli-m ə s ə l ç ə kil ə n yer, m ə s ə l ç ə k ə nl ə r" m ə nasında s ə ciyy ə l ə ndirirl ə r. Masallı sözünün "Mosullu" sözünd ə n yaranması da ehtimal edilir. B ə zi m ə nb ə l ə rd ə is ə bu torpaqlarda Masal adlı bir xanın yaşadığı v ə onun ş ə r ə fin ə Masallı adlandırılıb.
Toponimika il ə m ə şğul olan aliml ə rimizd ə n R.Yüzbaşov v ə Ş.S ə diyevin birg ə yazdığı "Az ə rbaycanın coğrafi adları" kitabında "Masallı-Masal n ə slin ə m ə nsub" ş ə klind ə qeyd olunmuşdur. Bakı Dövl ə t Universitetinin dosenti, coğrafiya elml ə ri doktoru N.M ə mm ə dov is ə bu yaşayış yerinin yaranmasını Masal b ə y adlı bir ş ə xsl ə ə laq ə l ə ndirir. B ə zi tarixi m ə nb ə l ə rd ə qeyd olunur ki, yaşayış m ə nt ə q ə sinin sakinl ə ri İranın "Masal" ə yal ə tind ə n köçüb g ə ldikl ə rind ə n bu yer Masallı adlandırılmışdır. Bel ə likl ə , "Masallı" toponimind ə "Masal"-Yer , ərazi "Lı" is ə m ə kan bildirən şə-kilçidir.
Masallı antik dövrd ə Midiya, Midiya-Atropatena, sonralar Qafqaz Albaniyasının Kaspiana vilay ə tinin, XVI-XVIII ə srin ortalarına q ə d ə r S ə f ə vil ə r dövl ə tinin, XVIII ə srin ortalarından L ə nk ə ran xanlığının t ə rkibind ə olmuşdur. XIX ə srin ortalarında Astara, L ə nk ə ran, Lerik, Masallı, Yardımlı v ə C ə lilabad rayonlarının ə razisi L ə nk ə ran q ə zası adlanırdı. 08 avqust 1930-cu ild ə Masallı inzibati rayonu yaradıldı v ə Masallının adı respublika x ə rit ə sin ə rayon m ə rk ə zi kimi daxil oldu.
Q ə dim tarix ə , z ə ngin m ə d ə niyy ə t ə malik, intellektual s ə viyy ə si yüks ə k olan Masallıya maraq tarixin mü ə yy ə n dövrl ə rind ə n artmağa başlamışdır. Görk ə mli siyasi xadiml ə rin, dövl ə t v ə m ə d ə niyy ə t adamlarının Masallıya g ə lişi m ə hz bel ə bir münasib ə tin ifad ə si idi. 1274-cü ild ə S ə f ə vil ə r sülal ə sinin banisi Şeyx S ə fi ə ddinin, 1501-ci ild ə Şah İsmayıl X ə tainin Ə r kivan k ə ndind ə , görk ə mli dövl ə t xadimi, yazıçı N ə riman N ə rimanovun 1922-ci ild ə Masallıda v ə onun bir sıra k ə ndl ə rind ə olması bar ə d ə çoxlu ə s ə rl ə rd ə yazılara rast g ə lm ə k olur. Doktor N.N ə rimanov Masallıda olark ə n bu ə razinin t ə bii imkanları v ə üstünlükl ə rind ə n danışmaqla yanaşı, h ə m d ə taxılçılığı v ə ç ə ltikçiliyi inkişaf etdirm ə yi vacib saymışdır.
Az ə rbaycan xalqının ümummilli lideri Heyd ə r Ə liyev iki d ə f ə Masallıda olub.
Prezident İlham Ə liyev bir neç ə d ə f ə Masallıya s ə f ə r etmişdir.
"Masallı folklor örn ə kl ə ri"nd ə (1-ci kitab), "Masallı Folklorunun Özün ə m ə xsusluğu" bölümünd ə (s ə hif ə 5) fil.ü.e.d., prof. Füzuli BAYAT yazır ki, Adını m ə s ə llid ə n alan, y ə ni bir-birin ə m ə z ə li ə hvalatlar danışan, bir-birin ə m ə s ə l ç ə k ə n, Masallı Az ə rbaycanın C ə nub bölg ə sinin böyük yaşayış yerl ə rind ə n biridir. Masallı Az ə rbaycanın ə halisi ə n sıx bölg ə sidir. Q ə dimd ə n bu bölg ə nin türkl ə r yaşayan qismin ə Muğan deyilmişdir. H ə m d ə burada q ə dim Muğan ş ə h ə ri olmuşdur.
Az ə rbaycan folklorunun regional xüsusiyy ə ti ə slind ə milli folklor düşünc ə sinin ayrı-ayrı bölg ə l ə rd ə ifad ə l ə şm ə si, ifad ə l ə şm ə si dem ə kdir. Regional özün ə m ə xsusluq is ə h ə r hansı bir bölg ə d ə bu v ə ya dig ə r folkolar nümun ə l ə rinin işl ə nm ə tezliyind ə özünü göst ə rir. Bu özün ə m ə xsusluq coğrafi-t ə bii ş ə raitd ə n, ictimai yaşayışın qurulmasından, m ə d ə niyy ə tin dig ə r ünsürl ə rind ə n (m ə s ə l ə n, klassik musiqi, aşıq yaradıcılığı, yazılı ə d ə biyyat, ə l s ə n ə tl ə ri) asılıdır. Yuxarıda sadalanan öz ə llikl ə r etnik-m ə d ə ni mühitin regional f ə rqlil ə şm ə sini ş ə rtl ə ndirir. Regional folklorun biçiml ə nm ə sind ə k ə nd, q ə s ə b ə , ş ə h ə r kimi m ə h ə lli bölg ə l ə rd ə söyl ə n ə n örn ə kl ə r mühüm rol oynayır.
Ümumilikd ə C ə nub, öz ə ld ə Masallı bölg ə sinin tarixi-coğrafi özün ə m ə xsusluğu, etnik t ə rkibi, dini inancları folklor m ə tnl ə rinin s ə ciyy ə sini mü ə yy ə nl ə şdirm ə kd ə başlıca rol oynayır. Sovet dövünd ə v ə xüsus ə nd ə son ə lli ild ə Masallı dedikd ə Az ə rbaycanın dig ə r bölg ə l ə rin ə nisb ə td ə qızların az oxuduğu, saz-söz dünyasının az inkişaf etdiyi, dövl ə t xadiml ə rinin çıxmadığı yer anlaşılmışdır. Buna baxmayaraq Masallıdan görk ə mli aliml ə r çıxdığı kimi, göz ə l şair v ə yazıçılar, müxt ə lif v ə zif ə l ə rd ə işl ə y ə n dövl ə t adamları, generallar da çıxmışdır.
Masallı folklorun bütün janrlarının icra olduğu bölg ə dir. Burada xalq deyiml ə ri, ə fsan ə l ə r, r ə vay ə tl ə r, m ə z ə li ə hvalatlar, bayatı v ə n ə ğm ə l ə r, m ə s ə ll ə r , atalar sözl ə ri, halay m ə kab ə l ə r, memoratlar (başa g ə l ə n ə hvalatlar), bir sözl ə insanı s ə daq ə t ə , v ə t ə n sevgisin ə , dost yolunda ölüm ə , böyüy ə , kiçiy ə hörm ə t ə s ə sl ə y ə n h ə r şey vardır. Buna baxmayaraq Masallı folklor örn ə kl ə rinin ağırlıq m ə rk ə zi daha çox dini ə fsan ə l ə r, t ə riq ə t böyükl ə rinin, seyidl ə rin k ə ram ə tl ə rini anlatan m ə nkab ə l ə r, memoratlar (adamların başından keç ə nl ə ri ikinci v ə ya üçüncü ş ə xsin şahidliyi kimi anlatması), bayatılar, xüsus ə n d ə toy bayatıları yaxın tarixd ə baş vermiş ə hvalatlar üz ə rin ə düşür. Dini ə fsan ə l ə ri söyl ə y ə nl ə rin çoxu ya hal-hazırda mollalıq ed ə nl ə ridir, ya da namazını, orucunu heç vaxt t ə rk etm ə miş möminl ə rdir. Bununla b ə rab ə r ali t ə hsilli insanların da çox sayda dini ə fsan ə danışdığını gördük. Dini ə fsan ə l ə rin nisb ə td ə n yaxşı qorunmasının t ə k s ə b ə bi icra ortamının olması v ə onların bu sosial çevr ə d ə t ə krar-t ə krar söyl ə nm ə sidir. Bayatılar qısa, lakonik, ə zb ə rd ə qalması asan olan janr olduğundan yaşlı qadınlar bir neç ə bayatı xatırlaya bilirl ə r.
Mü ə llif daha sonra yazır: "Masallı folkloru kitabına Folklor Antologiyası tarixind ə ilk d ə f ə olaraq "Yaxın keçmişl ə bağlı ə hvalatlar" adı il ə ayrıca bir bölm ə daxil etdik. Bunu sözlü tarixin bir qolu kimi başa düşm ə k lazımdır. Ancaq sözlü tarixin bir qolu kimi başa düşm ə k lazmdır. Ancaq sözlü tarix anlayışı Az ə rbaycanda bilinm ə yind ə n v ə bir elm sah ə si kimi araşdırılmadığından (m ə nim bir m ə qal ə mi v ə d ə rs kitabımdakı müvafik yerl ə ri n ə z ə r ə almasaq tarixl ə bağlı ə hvalatları "Yaxın tarix" başlığı altında topladım.
Masallı m ə z ə li ə hvalatları, b ə z ə m ə l ə ri il ə d ə diqq ə t ç ə k ə n yerdir. Toplama zamanı l ə tifl ə l ə rin, m ə z ə li ə hvalatların çoxluğu diqq ə t ç ə km ə kl ə b ə rab ə r, bu bölg ə insanlarının optimist düşünc ə l ə rini d ə ortaya çıxartdı.
Qeyd edim ki, h ə qiq ə t ə n d ə Masallı camaatı, masallılar xüsusi xalqdır. Onlar din ə etiqadlı, söz ə - şeir ə ... qiym ə t ver ə n insanlar, ə yrini düzd ə n, düzü ə yrid ə n seçm ə yi bacarandırlar.
Kitabın ə rs ə y ə g ə lm ə sind ə Masallı Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı çox hörmətli cənab RAFİL İSRAFİL OĞLU HÜSEYNOVUN da diqq ə ti, ZƏHMƏTİ, m ə n ə vi köməyi önə çəkilm ə lidir. O, proqmatik fikirli bir insandır. Az ə rbaycan Respubilkasının Prezidenti möht ə r ə m C ə nab İlham Ə liyevin 14 aprel 2012-ci il tarixli S ə rancamı il ə Rafil İsrafil oğlu Hüseynov Masallı Rayon İcra Hakimiyy ə tin ə Başçı t ə yin olunmuşdur. Bundan qabaq Az ə rbaycan Respubilkasının Prezidenti Administrasiyasının m ə sul işçisi olmuşdur. Onun Masallı, Masallılı ziyalıları qarşısındakı real planları h ə yata keçir. İndi rayon v ə onun k ə ndl ə ri ə sl tikinti meydançasına dönmüşdür. Adamlar, ziyalılar hamlıqla çalışır, Az ə rbaycan Respubilkasının Prezidentinin 14 aprel 2012-ci il tarixli S ə rancamını d ə st ə kl ə yirl ə r v ə Rafil İsrafil oğlu Hüseynova inanırlar."Sonda, - kitab mü ə llifi fil.ü.e.d., prof. Füzuli BAYAT yazır, - Masallı folklorunun toplanmasında - Sonda Masallı folklorunun toplanmasında, hazırlanmasında m ə n ə yardım etmiş insanlara – başda Masallı Rayon İcra Hakimiyyəti Başçının müavini Nəsir Muxtar oğlu Muxtarlıya, YAP Masallı rayon təşkilatı Qadınlar Şurasının sədri, Masallı Rayon İcra Hakimiyyəti Başçının müavini –İctimai – siyasi və humanitar məsələlər şöbəsinin müdiri Gülşən Seyfulla qızı Xəlilovaya, Rayon m ə d ə niyy ə t v ə turizm şöb ə sinin müdiri L ə tif ə Mövsümovaya, Masallı Rayon İcra Hakimiyy ə ti Hüquq şöb ə sinin m ə sl ə h ə tçisi Hikm ə t X əlilova, Masallı Rayon İcra Hakimiyyətinin Yetkinlik Yaşına çatmayanların işləri v ə hüquqlarının müdafi ə si üzrə komissiyanın məsul katibi Qulam Şükürova, dostlarım Lətif Babayevə , Arif Fərz əliyev ə t ə ş ə kkür edir ə m.
Ayrıca Masallı Folkloru kitabını hazırlama lahiy ə sini d ə st ə kl ə y ə n Folklor İnstitutunun direktoru Muxtar İmanova, toplama v ə hazırlama prosesind ə Folklor İnstitunun əməkdaşlarından Çiçək Əfəndiyevaya, Nail Rəhimbəyliyə , Nuridə Muxtarzad ə y ə , Qurban Əliyev ə , Tünzal ə Məmm ə dovaya, Vüsalə Kərimovaya, İlah ə Heybətovaya v ə dig ə rl ə rin ə də t ə ş ə kkür etm ə yi özüm ə borc bilirəm".
Kitabda haqqında söz açılan Mir Əlican Ağanı lap uşaqlıqda görmüşdüm. Üzündə- gözündə Allahın nuru olan bir insan idi. Əlində böyük şəfa vardı. Ağzı duvalıydı. Qapısından heç kim ümidsiz qayıtmazdı. Yaşadığı Şıxlar kəndi qəbrstanlığında iri məqbərəsi ucalır, oğlu Mir Rəsul Ağa da onunla yanaşı dəfn olunmuşdur. Və bu ziyarətgaha dünyanın hər yerindən adamlar gəlir. Masallı folkloruna həsr olunmuş bu təzə kitabda"Mir Əlican Ağanın qadının yuxusuna girməsi "ni (165-cı səhifə) nəvəsi belə nəql edir :
"Uşağ idim, 6-7 yaşım olardı, babamın qulluğunda durardım. Bir gün həyətdə durmuşdum, gördüm söhbət gedir qde-to 1970-ci illər olardı. Bir maşın gəldi dayandı. Soruşdular ki, ağanın evi buradı? Mir Əlican ağanın? Dedim ki, bəli. Balaca bir ev vardı o vaxtı. Qadınnardı, iki də kişi idi. Qadınnar gəldilər, sürünə-sürünə evin başında 3 dəfə fırrandılar. Baba rəhmətdik də balkonda oturmuşdu. Yuxarı qalxanda həmən qadının biri babanı gördü, huşu getdi özünnən. Dedi ki, bu kişi idi, Moskvada məəm qarşıma çıxan.
Deməli, məsələ nə idi. Olar gəldilər babanı tapdılar, qurban kəsmişdilər. Deməli Moskvada bu qadının qardaşı öz övladınnan avto avariya düşüblər. Belə olub ki, Bu xəstəxananın həyətinə gündə gələrmiş, deyirmişdər ki, vəziyyəti ağırdı, öləcək. Ölməsə bunu tutacaqlar, günahkar budu. Qadın deer ki, Allah dərgahına əlimi qaldırdım ki, İlahi özün kömək ol. Deer başımı belə tutmuşçdum yuxu məni tutdu. Yuxu tutanda bacımı gördüm dedi ki, Mir Əlican Ağanın cəddini çağır, o, köməy olar. Deer başımı belə qaldırdım səs eşitdim. Dedi ki, qızım, noolub? Başımı qaldırdım dedim ağa, sənsən? Moskvada həyətdə gördüm onu. Deeb. Dərdüü bilirəm. Allahı çağır, cəddimizi çağır. Hər şey yaxşı olar, narahat olma. Allaha iman gətir, yəni namaz qıl söhbəti olub. Deer, gözümü belə yumdum, dedim, Ay ağa, nə desən eliyərəm, başımı qaldırdım gördüm ağa yoxdu.
Üstündən bir yarım saat keçdi, oturmuşuğ də hamımız. Birdən həkim gəldi, qaçdım qabağına, dedi ki, qardaşın özünə gəlir. Belə oldu ki, iki günnən sora ekspertizanın rəyi çıxdı və rəydə də çıxdı ki, həqiqətən günah başqa maşında imiş. Olar da alkol vəziyyətində olublarmış sən demə. Ordan deer mən bacıma zəng elədim ki. Bəs belə də, sən o seyidi tanılyırsan? Bacım dedi, mən sənə nə deyim valla, amma eşitmişəm, hardasa var Masallıda, Nə isə olar gəlib tapdılar, qurban kəsdilər. Bax bu mənim uşağlıq xatirələrimdi..."
"Masallı folklor örnəkləri" ndə(1-ci kitab ) daha sonra oxuyuruq ki, Folklor ekspedisiyası zamanı Masallı bölgəsi folkloru haqqında aşağıdakı qənaətlərə gəldik.
1. Sahə araşdırması (toplama) zamanı məlum oldu ki, folklor az-çox oxumuş,
Savadlı insanların yaddaşında daha yaxşı mühafizə olunmuşdur. Sürətlə dəyişən sosial-mədəni dünyada yaşlı nəsil ki, folklor daşıyıcıları əslində onlar olmalıydı, çox təəssüf ki, bu yaşlı nəslin çoxu müasir texnoloji inkişafla bağlı olaraq söyləmə auditoriyasını itirdiklərindən, yaddaşlarında olan folklor materiallarını təkrarlamadıqlarından folklor onların şüaraltına keçmişdir və bu adamların bir şeylər xatırlaması üçün uzun bir vaxt lazımdır.
2. Bir zamanlar nağılları, məsəlləri, lətifələri bəzəmələri ilə məşhur olan Masallıda indi nağıl bilən, hər hadisəyə bir məsəl çəkən söyləyici tapmaq hardasa imkansızdır. Hər halda toplamanın şərtlərindən biri olan uzun müddətli müşahidə, uzun müddətli ezamiyyət imkanı olmadığından bu təsbitləri yüzdə yüz doğru kimi də qəbul etmək olmaz. Ancaq ilkin müşahidələr bu yöndədir.
3. Folklorun bəzi janrları, bəzi folklor hadisələri zamanla əskiyir, icra olunmaqdan çıxır. Məsələn, rituallarla bağlı icra edilən janrlardan halay toyların, xınayaxdıların müasirləşməsi ilə istər-istəməz əskiyir. Kənd yerlərində uşaqların oynadığı dirədöymə, ənzəli, aşıq, çilingağac və s. Oyunlar sosial mühitin dəyişməsi ilə tarixə qarışmışdır.
Əziz oxucular!
Maraqlı olsun deyə "Masallı folklor örnəkləri" nə(1-ci kitab) TOPLAnmış "Bayatılar"dan (səhifə 277) bir necəsini Sizlərə ərmağan edirəm:
xxx
Əziziyəm gül-gülə,
Bülbül gülə, gülgülə. Tökülürçarxa, nə var?
Göz gözdən kəmin aldı Məndən öz yarım küsüb,
Həsrət qaldı dildilə. Bilmirəm, xalxala nə var?
Əziziyəm yaş ağacı, Əmim oğlu Mirağa
Kəsməzlər yaş ağacı. Nöyüt töküb çırağa.
Qaralar qəbrim olsun Piltəsin uzun eylə,
Göycəklər baş ağacım. İşıq getsin İrağa.
Ilana bax ilana Əmim oğlu, sən nəsən?
Ilan göydə bulana. Sən məni bəyənmirsən?
Təzəcə yar sevmişdim, Eləsinə gedərəm,
Göndərirlər İrana. Sən onun nökərisən!
Su ilanı olaydım, Su gəlir iki haça,
Ləkdən ləkə dolaydım. Yar gəlir qaça-qaça.
Qardaş əkən çəltiyin, Əlində qızıl qayçı,
Sünbülü mən olaydım. Yaxasın aça-aça.
Bu yol yolluğa gedər, Sən mənim andım, oğlan,
Ucu bolluğa gedər. Şəkərim, qəndim, oğlan.
Yaxşı qızın cehizi, Necəsən,bir ah çəkim
Bəylərə xələt gedər. Olasan bəndim, oğlan!
Bu evlər uzun evlər, Oymaqdan gəl, oymaqdan
Içində olsun toylar. Yar gəlir oynamaqdan.
Yığışsın qız-gəlinlər, Barmaqlarım yanıbdır
Oynasın bəstəboylar. Paprıza od qoymaqdan.
Su gəlir arxa nə var?
Şalım qara boyandı, Lənkaran hacıları,
Ucu yerə dayandı. Başında tacıları.
Mənim ah-zarımdan Qurban olsun qardaşa,
Göydə fələk oyandı. Qoşaca bacıları.
Ağdaşdan gəl, Ağdaşdan, İstilin dalaları
Ağ Gəncə düşdü başdan. Kəkliyin balaları,
Bacının sənətidi, Qurban olsun qardaşa,
Tez ayrılar qardaşdan. Qoşaca bacıları.
Ay dolanır batmağa, İstilin gül-gülləri,
Yuxum gəlir yatmağa. Oxuyur bülbülləri.
Gecə yuxusu şirin, Qurban olsun qardaşa,
Qıymıram oyatmağa. Qoşaca bibiləri.
Su gəlir lülə-lülə, Ləmə çıxdım mən bu gün,
Yar gəlir gülə-gülə. Ləmdən tapdım bir düyün.
Əlində ipək dəsmal, Yad oğlu mənim nəyim?
Tər-qanın silə-silə. Yadıma düşdü bu gün.
Qızıl üzük füruzə Evləri yaxın yarın,
Gedin deyin xoruza, Boyuna baxın yarın.
Bu gecə banlamasın, Gözəldir, göz götürməz
Yar gələcək bizə. Nişanın taxın yarın.
Evləri burda yoxdu, Evdən evə zəng olar,
Köçübdü, yurdu yoxdu. Eşqə düşən dəng olar,
Getdim pələt ağzına Tuteydun könül quşun,
Dedilər, evdə yoxdu. Göreydün nə rəng olar.
Mirvari aldırmışam, Dəyirman boyu çiçək,
Boynuma saldırmışam. Çin gətir, onu biçək.
Bir oğlana getmişəm, Qardaş bir qız sevibdir,
Aləmi yandırmışam. Uzunboy, qarabirçək.
Qardaş gedib bazara, Əmim oğlu bir idi
Cibində şam qızara. Üst-başı kir idi.
Qardaşın düşmənləri Getdim onu yumağa,
Sabah düşər azara. Axar sular qurudu.
Qardaş, sən arayıbsan, Şərəfənin o üzü,
Telini darayıbsan. Yatışıb qoyun-quzu.
Özün alagöz oğlan Qurban olsun qardaşa
Yaruva yarıyıbsan. Hər sürüdən bir quzu.
Kəhər at qaçdı, gəldi, Aşıq ellər ayrısı.
Yüyənin açdı gəldi. Şana ellər ayrısı.
Xanımlara muştuluq Bir günüvə dözməzdim,
Bəylər barışdı, gəldi. Düşdüm güllər ayrısı.
Əlin əlimdə deyil, Gülü əkdim dübara.
Şalım belimdə deyil. Bülbül onu süvara.
Sənin başın ağrısı Yayı bir yerdə olduq,
Mənim əlimdə deyil. Qışda qaldıq avara.
Nizami gedir Mərəndə Su atdım yara dəydi,
Tamaşadır gələndə. Qolum divara dəydi.
Vay Nizaminin halına Dilim, ağzım qurusun,
Qaynanası öləndə. Nə dedim yara dəydi?
Ay Nizamın həndi var İstil üzrə putrax.
Həndi var, şəhəri var Dövrə vuraq oturaq.
Hər qapıda oynasa, Birvəfa yar əlindən
Bir nəlbəki qəndi var. Dustağ olağ oturağ.
Mənim yarım kasıbdı İstil üstə dur, oğlan,
Üzünü tük basıbdı. Kəklik gəlsə, vur oğlan.
Istədi üzün qırxa. Eldən-elə aşığdı.
Qayçını pas basıbdı. Süfrə dolu qaşığdı.
Bizim oğlan neynəsün?
Sizin qızdar aşığdı.
Mənim balam naşıdu,
Qaşı qələm qaşıdı.
Oturanda bəy kimi, O taydan əl eyləmə,
Duranda yüzbaşıdı. Bağrımı qan eyləmə.
Sən mənimsən, mən sənin,
Özgə xəyal eyləmə.
Sürmə çəkin gözlərə.
Şəkər qatın sözlərə.
Bir damla qanımız,
O da qurban sizlərə.
Mən aşiq oyun eylər,
O günlər oyun eylər.
Yar-yara qovuşanda
Bayramın o gün eylər.
Mən aşiq binə gəlləm.
Gedərəm, yenə gəlləm.
Əlim əlivə dəysə,
İmana, dinə gəlləm.