Payızda intiharların artmasına hormonol aktivliyin və cinsi fəallığın təsiri

Sen­tyabr ayı baş­la­yan­dan öl­kə üz­rə in­ti­har edən­lər­lə­rin sa­yın­da nə­zə­rə­çar­pa­caq ar­tım hiss edi­lir. Demək olar ki, hər gün in­ti­har ha­di­sə­si­nin baş ver­di­yi ba­rə­də mə­lu­mat­lar eşi­di­rik. Azər­bay­can­da in­ti­har edən­lə­rin sa­yı öz əcə­li ilə ölən­lə­rin sta­tis­ti­ka­sın­dan ay­rı apa­rıl­ma­dı­ğın­dan, bu ba­rə­də də­qiq mə­lu­mat əl­də et­mək qey­ri-müm­kün­dür. Am­ma mət­bu­at­da yer alan in­ti­har ha­di­sə­lə­ri ilə bağ­lı mə­lu­mat­lar bu ay özünəqəsd hal­la­rı­nın art­dı­ğı­nı təs­diq­lə­yir.  Bu gün daha bir intihar hasisəsi Xaçmaz rayonunda  baş verib. Rayonun Sayad kəndində yaşayan 1990-cı il təvəllüdlü kənd sakini Nazim Hacıbala oğlu Şahbazovun asılmış meyiti həyətdə tapılıb. Hadisə yerinə hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları cəlb olunub. Araşdırmalar zamanı onun intihar etdiyi məlum olub. Onun ruhi xəstə olduğu bildirilir. İntiharın dəqiq səbəbləri araşdırmalardan sonra məlum olacaq. Faktla bağlı Xaçmaz rayon Prokurorluğunda cinayət işi başlanıb, araşdırma aparılır.

Pa­yız fəs­li baş­la­yan­dan in­ti­har edən­lə­rin sa­yı­nın art­ma­sı­na han­sı amil­lə­rin tə­sir gös­tər­di­yi­ni öy­rən­mək məq­sə­di­lə, Re­gio­nal Psi­xo­loq­lar Mər­kə­zi­nin baş psi­xo­lo­qu Dəya­nət Rza­yev­lə əla­qə sax­la­dıq. Psi­xo­loq Movqe.az-a müsahibəsində söh­bə­tin­də pa­yız fəs­li baş­la­yan­dan öl­kə­də in­ti­har edən­lə­rin sa­yın­da ar­tım ol­du­ğu­nu təs­diq­lə­di. O, möv­sü­mün in­ti­har hal­la­rı­nın art­ma­sı­na tə­kan ver­di­yi­ni, özünəqəsd edən­lə­rin 60 fai­zi­nin əsa­sən pa­yız­da can­la­rı­na qıy­dı­ğı­nı bil­dir­di: ""İn­ti­har hal­la­rı­nın ba­is­ka­rı tə­bi­ət­dir", de­mək düz­gün ol­ma­sa da, bu­nu pa­yız sin­dro­mu ad­lan­dır­maq olar. Sta­tis­ti­ka da in­ti­har hal­la­rı­nın pa­yız­da ço­xal­ma­sı­nı təs­diq­lə­yir. Araş­dır­ma­lar gös­tə­rir ki, pa­yız ay­la­rın­da in­ti­har edən­lə­rin sa­yı, yay və qış ay­la­rı­na nis­bə­tən da­ha çox­dur. İn­ti­har edən­lə­rin müt­ləq ək­sə­riy­yə­ti özü­nü əsa­sən sə­hər sa­at 5-6-dan, 9-10-a qə­dər öl­dü­rür. Bu möv­süm­də in­san or­qa­niz­min­də əsə­sən sə­hər vax­tı hor­mo­nal ak­tiv­lik ge­dir. Or­qa­nizm çox­lu miq­dar­da hor­mon if­raz edir. Bu za­man in­san or­qa­niz­min­də bio­kim­yə­vi stres ge­dir. Mə­lum­dur ki, in­san psi­xo­lo­gi­ya­sı da fi­zio­lo­gi­ya ilə bağ­lı­dır. Be­lə vaxt­lar­da əgər in­sa­nın prob­le­mi var­sa və bu stres di­gər fə­sil­də giz­li for­ma­da ge­dir­sə, pa­yız möv­sü­mün­də oya­nır. İn­san özü­nü çı­xıl­maz və­ziy­yət­də hiss edir. Bu isə ək­sər hal­lar­da in­ti­har­la nə­ti­cə­lə­nir".

Psi­xo­lo­qun de­di­yi­nə gö­rə, qa­dın­lar in­ti­har­dan da­ha çox da­nış­sa­lar, ki­şi­lər da­ha çox sui­si­də qə­rar ve­rir­lər.  D.Rza­yev sa­ğal­maz xəs­tə­li­yə müb­tə­la olan­la­rın­da bu möv­süm­də in­ti­ha­ra qə­rar ver­mə ris­ki­nin da­ha çox ol­du­ğu­nu söy­lə­di: "Qor­xu, ümid­siz­lik və qe­yi müə­ə­yən­lik in­san­la­ra mən­fi tə­sir gös­tə­rir. Mə­sə­lən SPİD, xər­çəng ki­mi sa­ğal­maz xəs­tə­li­yə tu­tu­lan­lar da­im ölüm göz­lə­yir­lər. Be­lə in­san­lar hər za­man ölü­mü göz­lə­di­yin­dən, em­mo­sio­nal, psi­xo­lo­ji təy­zi­qə döz­mə­yə­rək son­da in­ti­har edir­lər. Ölü­mün vax­tı­nı nə­za­rət al­tı­na gə­ti­rir­lər".

Psi­xo­loq əv­vəl­lər gənc­lər ara­sın­da in­ti­har hal­la­rı­nın in­di­ki qə­dər ol­ma­dı­ğı­nı da söy­lə­di. Bil­dir­di ki, bu­na əsas sə­bəb hə­min dövr­də gənc­lə­rin so­si­al prob­lem­lə­ri­nin az­lı­ğı idi: "Əv­vəl­lər hər­bi xid­mə­ti ba­şa vu­ran gənc­lə­rin iş­siz­lik prob­le­mi yox idi. Am­ma in­di hər­bi xid­mət­dən gə­lən gənc özü­nə iş ta­pa bil­mir. Bu isə in­ti­har edən gənc­lə­rin sa­yı­nı ar­tı­rır. Gənc­lə­rin ək­sə­riy­yə­ti bu gün evi ol­ma­dı­ğın­dan ai­lə də qu­ra bil­mir­lər. Bi­ri­ni se­vir, am­ma evi ol­ma­dı­ğın­dan və ki­ra­yə­də qal­maq ba­ha ol­du­ğun­dan ev­lə­nə bil­mir. Pa­yız möv­sü­mün­də hor­mo­nol aki­tiv­lik art­dı­ğın­dan, cin­si fə­al­lıq ya­ra­nır. Yu­xa­rı­da sa­da­la­dı­ğım prob­lem­lər üzün­dən ai­lə qu­ra bil­mə­yən gənc­lər çı­xış yo­lu­nu in­ti­har et­mək­də gö­rür­lər".

Psi­xo­loq ümu­miy­yət­lə gənc­lə­rin in­ti­ha­ra me­yil­li­yi­nin sə­bəb­lə­ri­ni dərs­də rast­laş­dıq­la­rı çətin­lik, va­li­deyn­lər­lə mü­na­qi­şə, tən­ha­lıq və mə­həb­bət­də­ki  uğur­suz­luq­da gör­dü­yü­nü bil­dir­di. D.Rza­ye­vin söz­lə­ri­nə gö­rə, Azər­bay­can­da in­ti­har­la­rın sa­yı çox ol­ma­sa da, il-il­dən bu rə­qəm ço­xa­lır. Ona gö­rə də, psi­xo­loq vax­tın­da so­si­al tə­yi­nat­lı na­zir­lik­lə­rin bu yön­də cid­di iş apar­ma­lı ol­du­ğu­nu söy­lə­yir: "İn­san­lar in­ti­har et­məz­dən əv­vəl həm döv­lət ins­tan­si­ya­la­rın­dan, həm də ya­xın­la­rın­dan və­ziy­yət­dən çıx­maq üçün yar­dım is­tə­yir­lər. Çı­xıl­maz və­ziy­yət­də qal­dıq­da, bi­ga­nə­lik gör­dük­də in­ti­har edir­lər. Bu­na gö­rə də QHT-lər dep­re­si­ya­da olan in­san­la­ra pul­suz psi­xi­xo­loq yar­dı­mı gös­tər­mə­li­dir­lər. Am­ma bu gün öl­kə­də fəa­liy­yət gös­tə­rən QHT-in ço­xu bu işi gör­mək əvə­zi­nə qrant ye­mək­lə məş­ğul­dur­lar".

D.Rza­yev Azər­bay­can­da psi­xi sağ­lam­lıq ins­ti­tut­la­rı­nı ol­ma­ma­sı­nın in­ti­har hal­la­rı­nı art­ma­sı­na tə­sir gös­tər­di­yi­ni bil­dir­di:" Bu gün Azər­bay­can­da han­sı­sa şəx­sin prob­le­mi ol­duq­da psi­xo­lo­qa mü­ra­ci­ət edə bil­mir. Qo­hum əq­ra­ba mə­nə­vi dəs­tək dur­sa­lar­da, pe­şə­kar iş apa­rıl­ma­dıq­dan in­ti­har ha­di­sə­si baş ve­rir. Biz­də in­ti­har edən şəx­sin ru­hi xəs­tə ol­du­ğu de­yil­sə də, dün­ya­da sta­tis­ti­ka təs­diq­lə­yir ki, özünəqəsd edən­lə­rin 85 fai­zi psi­xi cə­hət­dən tam sağ­lam in­san­lar­dır. Bu­nun qar­şı­sı­nı al­maq üçün Təh­sil, Sə­hiy­yə və Daxi­li İş­lər Na­zir­lik­lə­ri xü­su­si­lə yaz və pa­yız ay­la­rın­da psi­xop­ro­fi­lak­tik və psi­xo­gi­gi­ye­nik iş apar­ma­lı­dır­lar. Əks hal­da in­ti­har edən­lə­rin sa­yı ar­ta­caq".