Kirayə bazarında hələ də büdcədən milyonlar yayındırılır

1 Avqust 2012 08:24 (UTC+04:00)

Daşınmaz əmlak sahəsində aparılan araşdırmalar göstərir ki, bu gün paytaxt Bakıda təxminən 700 min mənzil mövcuddur. Həmin mənzillərin təxminən 12 fazi isə icarə və ya kirayəyə verilir. Bunun müqabilində ödənilən orta qiymət isə 550-600 manat təşkil edir. Onda sadə riyazi hesablama aparsaq, aydın olar ki, bu gün icarə və ya kirayəyə verilən mənzillərdən hər ay 42 milyon manata qədər vəsait toplanır.

Daşınmaz əmlak üzrə ekspert Nüsrət İbrahimov isə bildirir ki, təxmini qiymətləndirmələrə görə, bu qədər vəsaitin 40 faizi vergidən yayındırılır. Deməli, vergiyə cəlb olunmayan məbləğ hardasa, 17 milyon manata yaxındır. Bunun 14 faizi isə 2,5 milyon manata yaxın vəsait edir ki, bu həcmdə də pul vergidən yayındırılır.

Hesab olunur ki, bütün bunların kökündə dayanan əsas səbəb mənzillərin icarə və ya kirayəyə verilməsi zamanı bunun Avropa ölkələrində olduğu kimi müqavilə halında olmamasıdır. Məlumdur ki, əksər hallarda Bakıda, həmçinin rayonlarda kirayə verənlə kirayə götürən arasında müqavilə bağlanmır. Halbuki, qanunla kirayə verən aldığı məvacibin hər ay 14%-ni gəlir vergisi kimi büdcəyə ödəməlidir. Amma bir çox hallarda aşağı qiymətə verilən mənzillərdə müqavilə bağlanmır və yaxud bağlansa da rəsmiləşdirilmir. Şəhərin mərkəzində orta qiymətdən yuxarı verilən kirayə evlərin 60-65%-də müqavilə bağlanır. Bunlardan da təxminən 20-25% notarial qaydada dövlət qeydiyyatından keçir. Ucuz qiymətə verilən mənzillərin 50%-nin rəsmi müqaviləsi yoxdur. Bağlanmış müqavilələrin çox cüzi hissəsi dövlət qeydiyyatından keçirilir.

Ekspertlər qeyd edir ki, kirayə ilə bağlı müqavilə bağlamaq üçün evin mülkiyyət sənədi olmalıdır. Bunun üçün texniki pasport da olsa kifayətdir. Ümumiyyətlə, müqavilənin bağlanması üçün hər hansı bir sənəd olmalıdır. Eyni zamanda fiziki şəxslər tərəfindən 14% gəlir vergisi ödənməlidir. Yəni hər aylıq kirayə haqqının 14%-i gəlir vergisi kimi dövlət hesabına köçürülməlidir.

Mövcud müqavilə kirayənişinin istənilən halda mənzil sahibi tərəfindən evdən çıxarılmasının da qarşısını alır. Hüquqşünaslar bildirir ki, kirayə müqaviləsi, o cümlədən yaşayış evlərinin və mənzillərin kirayə müqavilələri də yazılı formada bağlanmalıdır. Belə ki, bu müqavilələrdə tərəflərin hüquq və vəzifələri ətraflı əks etdirilməlidir. Müqavilənin ən mühüm şərtlərindən biri onun bağlandığı müddət, yəni qüvvədə olan zaman kəsiyidir. İstənilən digər əqdlərdə olduğu kimi, yazılı bağlanmış və müddəti müəyyən olunmuş kirayə müqaviləsi üzrə də hüquq münasibətlərinə müqavilənin bağlandığı müddət bitdikdə xitam verilir. Əgər kirayə müqaviləsində müddət müəyyənləşdirilməyibsə, kirayə hüquq münasibətlərinin istənilən iştirakçısı əvvəldən xəbərdarlıq etməklə istənilən vaxt müqavilənin ləğvini tələb edə bilər. Əmlak, o cümlədən mənzilin kirayə müqaviləsinin ləğvinə dair bildiriş yazılı formada verilməklə müqavilənin ləğvi üçün zəruri əsaslar göstərilməlidir. Yəni əgər kirayədar bağlanmış kirayə müqaviləsinin vaxtından əvvəl xitam olunmasını tələb edirsə, o, bunun hansı zərurətdən irəli gəldiyini və ya kirayədə yaşayanın müqavilənin hansısa şərtlərini pozduğunu göstərməlidir. Bu o deməkdir ki, kirayəçinin mənzili boşaltması ilə bağlı kirayə verənin tələbi onun adi istəyi ilə deyil, əsaslı və zəruri istək və arqumentlərdən doğan tələb olmalıdır. Kirayə verən sübut etməlidir ki, bu tələb onun özünə məxsus zəruri tələbatının ödənilməsi və yaxud kirayəçi tərəfindən müqavilə şərtlərinə əməl edilməməsi ilə bağlıdır.

Ekspertlər qeyd edir ki, kirayə və icarə ilə yanaşı, bu gün maklerlərin də vergiyə cəlb olunması olduqca vacibdir. İlk olaraq onlar vergi orqanlarında qeydiyyatdan keçməli, daha sonra rəsmi qaydada fəaliyyətə başlamalıdırlar. Çünki onlar başqasının adından başqasının mənafeyi üçün fəaliyyət göstərir. Bu qanuna əsasən onların vəzifələri və hüquqları tənzimlənməlidir. Bilinməlidir ki, fəaliyyət nəticəsində onların gəlirləri nə qədər olacaq, hansı evi satacaqlar, öhdəlikləri nədir?! Bu yerinə yetirilmədiyi təqdirdə məhkəmədə mübahisə qaldırıla bilər. Onların mütləq VÖEN-i olmalıdır. Müqavilə əsasında, rəsmi qaydada fəaliyyət göstərməlidirlər.

Eyni zamanda maklerlə evi satan arasında da müqavilə olmalıdır. Həmin müqavilə notariusda bağlanır. Sadəcə, notarius müqavilədə göstərilən şərtləri oxuyur və imzaların düzgünlüyünə nəzarət edir. Alqı-satqı məsələsinin isə birbaşa notariusa aidiyyəti yoxdur. Lakin reallıqda buna əməl olunmur.