“Leyli və Məcnun” operası Türkiyə səhnəsində - fotolar

21 May 2016 20:30 (UTC+04:00)

Ötən şənbə günü Ankaranın mədəniyyət həyatında canlanma vardı. Əsrlər boyu dildən-dilə gəzən "Leyli və  Məcnun"un ölümsüz eşq hekayəsi ədəbiyyat, teatr və kinodan sonra Türkiyədə ilk dəfə opera səhnəsində tamaşaçıyla görüşdü.
 
Mayın 14-də Üzeyir Hacıbəylinin "Leyli və Məcnun" operasının Ankara Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində premyerası keçirildi.

Hacettepe Universitetinin professoru, Azərbaycanın tanınmış rejissoru Əflatun Nemətzadə tərəfindən səhnələşdirilmiş opera hər iki ölkənin mədəniyyət xadimlərinin birgə fəaliyyəti səyasində ərsəyə gətirilib. Azərbaycanın Türkiyədəki səfirliyinin də dəstəyi ilə hazırlanmış opera tamaşasının baş rollarını hər iki ölkənin tanınmış opera ustaları canlandırıblar.

Leyli rolunu məşhur türk opera sənətçisi Selva Erdenerlə Azərbaycanın Əməkdar artisti Arzu Əliyeva,  Məcnun rolunu isə Xalq artisti, professor Mənsum İbrahimovla onun tələbəsi İlkin Əhmədov paylaşıblar. Tamaşanın baş dirijoru Azərbaycan filarmoniyası simfonik orkestrinin baş dirijoru, xalq artisti Fəxrəddin Kərimov, konsertmeyster Ankara Opera və Balet Teatrında çalışan Azərbaycan musiqiçisi, Əməkdar artist Məlahət İsmayılovadır. Tamaşanın səhnə dizaynı və geyimləri Savaş Camgöz, xoreoqrafiq səhnələri Mehmet Balkan və Kürşat Qılınc, işıq effektləri Tahsin Çətinə aiddir.

lll

"Leyli və Məcnun" operasının Türkiyədə səhnələşdirilməsi həm də ona görə maraqla qarşılanıb ki, muğam stilində yazılmış bir əsər türk opera sənətçiləri tərəfindən ilk dəfə ifa olunub.

Leyli rolunun ifaçısı, tanınmış opera sənətçisi Selva Erdener Azərbaycan operasında oynamaq təklifini "özü üçün önəmli bir təklif" kimi qəbul edib: "Leyli rolu ilk təklif edildiyində mənim üçün maraqlı olar deyə qəbul etdim. "Leyli və Məcnun"un həm sözlərinə, həm də musiqisinə heyran oldum. Muğam, onsuz da, bilmək, öyrənmək istədiyim sahədir. Azərbaycan musiqisini dəfələrlə dinləmişəm. Hətta 15 il öncə çıxartdığım albomda "Ay qız" və "Laçın" mahnılarını oxumuşdum. Leyli roluna hazırlaşmağa başlayanda indiyə qədərki leylilərin videosunu izləməyi məsləhət gördülər. Çünki əlimizdə notlar yox idi. İlk izlədiyimdə mənə çox çətin gəldi. Çünki heç duymadığım, alışmadığım musiqi üslubudur. Əgər Mənsum bəy gəlməsəydi, mən həqiqətən bu işi görə biləcəyimdən narahat idim. Mənsum bəy gəldikdən sonra onun səsini diktafona yazıb dəfələrlə dinlədim. Bu, son dərəcə yardımçı oldu mənim oxumağıma".

Selva Erdener deyir ki,məşqlərə başlamazdan əvvəl "Leyli və Məcnun"un türkcə versiyasını oxuyub: "Ümumi olaraq "Leyli və Məcnun" əsəri haqda məlumatım var idi. Bu torpaqlarda yaşayan hər kəsə məlum bir mövzudur. Amma əsəri daha yaxından öyrənmək üçün öncə kitabını oxudum. Kitabda Üzeyir Hacıbəylinin istifadə etdiyi mətnlərin türkcələri vardı. Sonra poemanın orijinala yaxın türkcəsini oxudum, ondan sonra o tərcümədə bizim istifadə etdiyimiz bölümləri anlamaya çalışdım".

Opera müğənnisi əsərlə daha yaxından tanış olarkən özündən əvvəlki leyliləri - Rübabə Muradovanı, Qəndab Quliyevanı, Nəzakət Teymurovanı, Lalə Məmmədovanı dinləyib. "Rübabə Muradovanın qəlbi mənə daha yaxın gəldi. Amma ümumiyyətlə, onları uzun-uzun dinləmədim. Çünki onların ifalarının təsirində qalmaq istəmirdim. Söylədiyim bütün əsərlərdə hər zaman özümə aid bir şey etməyə çalışıram. İfamın mənə aid olması mənim üçün önəmlidir" deyir Türkiyə operasının Leylisi.

Selva Erdener Mənsum İbrahimov, İlkin Əhmədov, Arzu Əliyeva ilə birgə çalışmalardan razı qaldığını dedi: "Başqa səslər eşidirik, fərqli bir qırtlaq duyuruq. Bunlar özəl bir şeylərdir".

lll

Xalq artisti Mənsum İbrahimov iki ay əvvəl Ankaraya ezam edilərək tamaşanın solist oyunçularına  ustad dərsləri verib. Türkiyənin opera sənətçiləri ilə birgə işini özü üçün "yeni təcrübə" olduğunu deyən muğam ustası, tamaşanın fərqli səhnə mizanları, geyimləri, dekorasiyalarla tamamilə yeni quruluşda hazırlandığından bəhs edib: "Mən iki ay öncə dəvət əsasında bura gəlib bir həftə boyunca 16-17 saatlıq master-klass dərsləri keçdim. Hər kəsin rolunu onlara öyrətdim. Real oxudum, onlar diktafona yazdılar, sonra isə bir həftə boyunca onlarla tək-tək məşğul oldum. İbn Salamı, ataları, anaları, Leylini, Məcnunu - bir sözlə, bütün obrazları onlara öyrətdim. Mən getdikdən sonra konsertmeyster Məlahət İsmayılova vokalistlərlə çalışdı, oxumalarımın hamısını nota yazıb onlara verdi. Onlar artıq notla - nəfəsinə, nöqtəsinə, vergülünə qədər öyrəndilər. Təbii ki, bunlar vokalistdilər, muğam sənətkarları deyillər. Amma çox həvəslə çalışdılar və öyrəndilər. Onların muğamı bizim kimi oxumağa çalışması çox maraqlıdır".

Məşqlərdə türk sənətçilərin qarşılaşdıqları əsas problem muğam üslubunun onlar üçün, demək olar ki, yeni bir ifa tərzi olması idi. Çünki muğam üslubu türk musiqisi, xüsusilə də türk opera solistləri üçün tamamilə fərqli ifa tərzi demək idi. Milli muğam və Avropa operası kimi fərqli ifa tərzi və səs diapazonlarına sahib Azərbaycan və Türkiyə opera sənətçiləri tərəfmüqabili olmuşdular. Başqa sözlə, qırtlaq və zəngulə ilə səsləndirilməli olan obrazlar diafraqma ilə italyan opera ifa stili olan belkantoya sahib sənətçilər tərəfindən oxunmalı idi.

"Ankaradakı məşqlərdə mənim üçün bir çətinlik də o idi ki, tərəfmüqabilimə daha çox diqqət cəmləməli olurdum. Düzdür, onlar artıq bizim kimi oxumağa çalışırlar. Onların zənguləsi olmadığına görə, bildikləri forma çərçivəsində oxuyurlar", Mənsum İbrahimov deyir.

lll

"Leyli və Məcnun"una Ankara Opera və Balet Teatrında səhnə həyatı verilməsində konsertmeyster, Əməkdar artist Məlahət İsmayılova xüsusi rol oynayıb. O, hələ 25 il əvvəl Bakıda Opera və Balet Teatrında fəaliyyətə başlayarkən ilk yaradıcılıq işi də "Leyli və Məcnun" operasında konsertmeysterlik olub.

"Ankarada "Leyli və Məcnun"un hazırlanması mənə təklif ediləndə çox sevindim. Azərbaycan operasının burda səslənməsindən qürur duyuram. "Leyli və Məcnun"un hazırlanmasından isə ikiqat qürur duyuram", Məlahət İsmayılova deyir.

Türkiyə opera musiqisi üçün tamamilə fərqli və yeni bir ifa tərzinin tamaşaya hazırlanması birmənalı qarşılanmayıb. Necə deyərlər, "bilmədiyimiz, səsimizin uymadığı muğam bizə lazımdırmı" deyənlər də tapılıb. Amma rejissor və konsertmeysterin işə həvəslə yanaşması sayəsində ortaya əvəzsiz mədəniyyət nümunəsi çıxarmaq mümkün olub.

Tamaşanın konsertmeysteri premyera öncəsi hazırlıqlardan danışır: "Tərəddüd edənlər çox idi. Burda analar, atalar, Zeyd rolunun ifaçıları muğam öyrəndilər. Hər kəslə çalışanda işin çətin olduğunu gördük. Çünki fərqli keçidləri ifa etmək türk opera müğənniləri üçün çətin idi. Muğamın elə bir özəlliyi var ki, təkrar olunmur. Ona görə də muğam partiyalarının notalarını çıxarmağa məcbur oldum. Rejissor Əflatun Nemətzadə belə qərara gəldi ki, Mənsum İbrahimov gəlsin, burdakı solistləri hazırlasın. Mənsum İbrahimov muğam partiyaları üçün solistlərə məsləhətlərini verdi.  O getdikdən sonra muğam nömrələrini çalışmağa başladıq. Ondan sonra solistləri operanı rahatlıqla öyrənə bildilər".

"Leyli və Məcnun" Türkiyənin mədəniyyət həyatında hadisə yarada biləcəkmi" sualına Məlahət İsmayılova əminliklə müsbət cavab verir: "Bu operanın Türkiyənin mədəni həyatında hadisə olacağına inanıram. Məncə "Leyli və Məcnun" burda çox seviləcək. Türk tamaşaçıları muğama çox alışkan deyil. Amma operanın o qədər zərif, o qədər incə, lirik bir musiqisi var ki, əvvəlcə bu operaya sevgiylə yanaşmayan insanlar indi onu çox zövqlə dinləyirlər".

lll

Emre Akkuş "Leyli və Məcnun"da Məcnunun atasını canlandırır. Bu, sənətçinin Azərbaycan musiqisi ilə ilk tanışlığı deyil. Fevral ayında o, Rauf Hacıyevin "Ana, mən evlənirəm" operettasında Rüfət obrazını səsləndirib.

"Leyli və Məcnun"u ilk dinlədiyim zamanlarda mənə bir az yabançı kimi gəldi, amma tamamilə rədd edilə biləcək ifa texnikası və ya stil də deyildi. Yəni bizə də məlum olan bir şeydir. Biz də bir türk dövlətiyik. Musiqimiz Azərbaycandan çox  da fərqli deyil. Amma mənim aldığım təhsil italyan ifaçılığıdır. Azərbaycandan gələn qonaq-sənətçilərin ifa etdiyi muğamla bizimki tamamilə fərqli olur. Mən belkanto stilinin içində qırtlağımın imkan verdiyi qədər o muğamları ifa etməyə çalışıram. Təbii ki onlarınkı kimi olmur. Əlimizdən gəldiyi qədər o stilə, o texnikaya yaxın bir şeylər ortaya qoymağa çalışıram", Emre Akkuş deyir.

lll

Azərbaycanın Xalq artisti Fəxrəddin Kərimov bu tamaşanın baş dirijorudur. O, "Leyli və Məcnun"un Türkiyənin mədəniyyət həyatında önəmli hadisə olacağına inandığını deyir: "Musiqilərimiz bizim tariximizdir. Azərbaycan və türk musiqisi, bəstəkarlarımızın yaratdığı əsərlərdir və bunları birlikdə qorumalı, mümkün qədər səhnələşdirib icra etməliyik. "Leyli və Məcnun"un Ankarada səhnələşdirilməsi tarixi hadisədir".

Ankara elitası ötən şənbə günü Şərqin ilk operasını izlədilər.

Artıq mövsüm finalını edən "Leyli və Məcnun" tamaşasının yaradıcı heyətini sentyabrda Bakıda  Opera Teatrının səhnəsi gözləyir. Opera mədəniyyəti sahəsində Türkiyədən daha əski ənənələrə sahib Azərbaycanda yeni təcrübə paylaşımının müsbət qiymətləndiriləcəyinə ümid edir və yaradıcı heyətə uğurlar arzu edirik.