Yeni tikilən binalarda inşaat tam başa çatmamış mənzillərin satışa çıxarılması təcrübəsindən Azərbaycanda da geniş istifadə olunub və bəzi şirkətlər hələ də analoji təcrübəni tətbiq etməkdədirlər. Ancaq belə hallar da olur ki, binanın inşası tam başa çatmamış mənzil satan şirkət sonradan inşaat prosesini tələb edilən vaxtda yekunlaşdırmır. Bundan isə həmin şirkətdən mənzil alan vətəndaş əziyyət çəkir və o, vaxtında aldığı mənzilinə köçə bilmir. Ukraynada bu kimi halların qarşısının alınması üçün tikintisi başa çatmayan evlərin satışının qanunla qadağan edilməsi nəzərdə tutulur. Bu təcrübənin Azərbaycanda da tətbiqinin hansı perspektivləri verəcəyi, mövcud problemləri aradan qaldıra bilib-bilməyəcəyi maraq doğurur.
"Əmlak Bazarı
İştirakçıları" İctimai Birliyinin əməkdaşı Rövşən Talıbzadə
Mövqe.az-a verdiyi açıqlamada sözügedən təcrübənin Azərbaycanda
tətbiqinin həm müsbət, həm mənfi tərəflərinin ola biləcəyindən
danışdı: "Bir çox dünya dövlətlərində, məsələn, Avropa, MDB
ölkələrində, qardaş Türkiyədə də belə bir təcrübə var ki,
binalar tam təhvil verilməmiş orada mənzillərin satışı həyata
keçirilmir. Lakin bu, bütün əmlaklara tətbiq olunmur. Bəzi dövlət
tərəfindən nəzarətə götürülən binalar var ki, onlar əsas götürülür.
Bizdə də belə bir təcrübənin müəyyən müsbət və mənfi tərəfləri
olacaqdır. Müsbət cəhət ondan ibarətdir ki, bina tam təhvil
götürüləndən sonra vətəndaş sahibi olacaq mənzili onun yerləşmə
yeri, daxili planlaşdırılması, mənzərəsi və infrastrukturu ilə tam
tanış olandan sonra alır. Belə halda alıcı tam arxayın şəkildə
pulunu ödəyib mənzilin sahibi olur. Amma bu zaman sahibkarın bəzi
hüquqları tapdalanmış olur. Yəni, sahibkar üçün bəzi neqativ
hallar yaşana bilir. Onlar binanın tikintisinə başladıqdan sonra
mənzilləri satdıqları müştərilərdən aldıqları vəsait hesabına
tikintini başa çatdırılar. Ona görə də, bu baxımdan bəzən elə
hallarla rastlaşırıq ki, ya bina yarımçıq qalır, tikintisi başa
çatmır və ya vətəndaşın verdiyi pula rəğmən, mənzil vaxtından gec
təhvil verilir və s. Bu zaman vətəndaşın verdiyi pul da dəyərini
itirir".
Ekspert vətəndaşlara etibar etdikləri şirkətlərdən mənzil almağı tövsiyə edir: "Ona görə də, yaxşı olardı ki, vətəndaşlar tikintisi tam başa çatmış binalardan mənzillər alsınlar. Vətəndaşlar tam arxayın olaraq ya təhvil götürülmüş, ya da təhvil götürülmə perspektivi olan binalardan mənzil alsaydılar, daha yaxşı olardı. Çünki, heç kim zəmanət verə bilmir ki, bu gün inşaata başlamış hər hansı bir şirkət iki-üç aydan sonra iflasa uğrmayacaq və yaxud da ora investisiya yatıran vətəndaşın aqibəti necə olacaq. Bu baxımdan müəmmalar qalır. Ona görə də, vətəndaşlar etibar etdikləri şirkətlərə müraciət etməlidirlər. Mənzillər yarımçıq, tikilməkdə olsa belə, nüfuzlu şirkətlərdən mənzil almağı tövsiyə edirik. Yəni, bazarda öz yerini tutmuş, əvvəllər bu sahədə təcrübəsi olan tikinti şirkətlərinə müraciət etmək daha yaxşı olardı. Bu zaman vətəndaşın inamı olar ki, səhəri gün pul yatırdığı mənzili təhvil ala biləcək. Çünki yarımçıq qalan mənzillər nəinki vətəndaşın cibinə, eləcə də onun gələcəkdə həyat tərzinə də təhlükə yaradır. Yarımçıq qalmış binalar bildiyimiz kimi, təhlükə mənbəyidir. Onlar 1-2 il sonra qışda soyuqdan, yayda isə istidən korroziyaya uğrayaırlar. Bina vaxtında tikilib başa çatmalıdır. Çünki, onun içindəki tempratur, binanın üzlənməsi və s. binanın möhkəmliyinə təsir edir. Bunlar binanın korroziyaya uğramasının qarşısını alır. Amma bina ildən-ilə yarımçıq qaldıqca, təhvil verilmə müddəti uzandıqca orda aşınma faizi çoxalır. Binanın möhkəmliyi itir. Ona görə məsləhət olardı ki, alıcılar etibar etdikləri şirkətə üz tutsunlar".
"Mülk" İctimai Assosasiyasının
rəhbəri Dilarə Vəliyeva isə sözügedən təcrübənin Azərbaycanda
tətbiqini məqbul hesab etmir: "Bu gün Azərbaycanda insanların
mənzilə olan tələbatı, bildiyimiz kimi, yüksəkdir. Mənzil alıcıları
ilə satıcılar arasında münasibət isə mənzili alarkən bağlanan
müqavilədən asılıdır. Onlar arasında baş verən narazılıqların
qarşısını, düşünürəm ki, qanun, qadağa kimi süni yollarla almaq
mümkün deyil. Ukraynadakı kimi qadağa tətbiq olunması, fikrimcə,
Azərbaycanda bir o qədər də effektiv olmayacaq. Burda başqa bir
yola müraciət etmək lazımdır. Məsələn, SSRİ dövründə buna nəzarət
edən dövlət komissiyaları var idi. Binaların, mənzillərin
tikintisnə hər hansı bir qurum, komissiya, ya departament şəklində
nəzarət edilməlidir. Bu sahədə bizdə boşluq olduğuna görə, sonradan
məhkəmələrdə də hər hansı mübahisəni sübut eləmək olmur.
Müqavilələrdə çox şey yazılır. Tikinti şirkəti və yaxud da yaşayış
kooperativinin yaradıcıları tərəfindən çox vaxt verilən vədlərə
əməl edilmir. Ona görə də, birbaşa aydın, şəffaf şəkildə
müqavilələr olmalıdır. Sonda əlavələr olmalıdır ki, alıcı nə
şərtlər irəli sürür və satıcı bu şərtə necə əməl edəcək. Bizdə
müqavilələrin əksər formaları, istər kommunal təsərrüfatda, istər
də digər sahələrdə çox vaxt birtərəfli olur. Yəni, istehlakçı üçün
şərait yoxdur. Bu birtərəflilik, boşluq bina tikilib başa çatdıqdan
sonra, istismar zamanı üzə çıxır. Bəlalar da burdan
yaranır.
Demək ki, Ukrayna təcrübəsi, qadağa qoymaq bizim üçün məqbul deyil. Çünki bizdə qanunvericiliyin bəzi sahələrində də zəiflik var. O boşluqları doldurmaq üçün də, zaman və təcrübə lazımdır. Təcrübə göstərəcək ki, hansı boşluqlar necə doldurulmalıdır".