Banklar tərəfindən avtomobil kreditləri ilə bağlı qaydalar məhdudlaşdırıldıqdan sonra lizinqlə satış genişlənməyə bağladı. Lakin bir müddət keçdikdən sonra artıq bəzi şirkətlər lizinqlə satışı dayandırmağa başlayıblar. Artıq "Kia Motors Azərbaycan" da lizinqlə satışı dayandırması ilə bağlı açıqlama verib. Şirkət bunun üçün heç bir səbəb deməsə də, sadəcə bildirilib ki, artıq avtomobil satışı Mərkəzi Bankın tələblərinə uyğun şəkildə kreditlərlə həyata keçiriləcək.
Bundan əvvəl bəzi şirkətlər də analoji addımlar atıblar. Səbəblər və mövcud vəziyyətin avtomobil bazarına nə vəd edəcəyi haqda ekspertlər Movqe.az-a danışıblar.
Avtomobil və nəqliyyat problemlərini
araşdıran ekspert Seymur Yunusov atılan addımı indiki şərait üçün
zəruri sayaraq məqsədəuyğun hesab edir: "Əslində, Mərkəzi Bankın
açıqlaması olmazdan əvvəl belə bir sual meydana çıxırdı ki, nə üçün
bir insanın əgər ilkin ödəniş etməyə pulu varsa, yaxşı iş yeri
varsa, onun qarşısında 50% ilkin ödəniş tələbi qoyulmalıdır?
Bu, əslində istehlakçıların hüquqlarının pozulması deməkdir. Onlar
rəsmi olmasa da, qeyri-rəsmi bildirirdilər ki, bu birmənalı
şəkildə avtomobil kreditlərinin azalmasına və yığılan kredit
portfelinin də bir sıra biznes sahələrinə yönəldilməsinə xidmət
edir. İstehlak kreditlərində də avtomobil kreditlərinin çəkisi
xüsusilə çoxdur. İndi Mərkəzi Bank tərəfindən addım atılıb ki,
vəsaitlər biznesə axsın. Belə bir vəziyyətdə lizinq şirkətləri və
bank olmayan kredit təşkilatları ortaya çıxdılar və bankların
bazardan çıxması şəraitində yaranan boşluğu doldurmağa başladılar.
Məqsəd hökümətin nəzərdə tutduğu problemi həll etmək idi. Yenə də,
lizinq şirkətləri gedib banklardan kredit götürə bilər, sonra da
onu avtomobil krediti şəklində vətəndaşlara verə bilərdilər.
Problemli kreditlər onsuz da olduğu kimi qalacaqdı. Amma məsələ
bundan ibarətdir ki, Azərbaycanda lizinq şirkətləri heç bir
təşkilat qarşısında hesabat vermirlər. Necə ki, adi MMC-lər
vergi hesabatı verirlər, o qaydada da liznq şirkətləri hesabat
verirlər. Amma banklar kimi, sığorta şirkətləri kimi deyil.
Məsələn, banklar Mərkəzi Bank qarşısında, sığorta şirkətləri
Dövlət Sığorta Nəzarəti Xidməti qarşısında öhdəlik daşıyırlar. Amma
lizinq şirkətlərində bu yoxdur. Dəfələrlə mütəxəssislər də bunu
gündəmə gətiriblər ki, bu sahə tənzimləməli, qanunvericilik
gücləndirilməlidir. Çünki, lizinq şirkətləri aktivləşiblər,
istiqrazlar buraxırlar. Onların buraxdığı 5 milyon manatlıq,
10 milyon manatlıq istiqrazları da investorlar alırlar. Sabah
lizinq şirkətlərində avtomobil kreditləri səbəbindən bir problem
olarsa, lizinq şirkətləri müflis olarsa, bu qiymətli kağızlar
bazarına olan inama, investorların batmasına gətirib çıxaracaqdır.
Və bir növ maliyyə bazarına mənfi təsir göstərəcəkdir. Buna görə
də, lizinq şirkətlərinə artıq tövsiyə adı ilə göstəriş verilib ki,
yalnız VÖEN-i olan şəxslərə kredit versinlər. Mən də indiki halda,
atılan addımı düzgün sayıram. Vergilər Nazirliyini saytına baxanda
görmək olur ki, Azərbaycanda 66 lizinq şirkəti fəaliyyət göstərir.
Amma o 66 lizinq şirkətindən 10-nu tanıyırsan, 10 şirkətdən də 5-i
normal işləyir. Qalan hamısı yaradılır, 4-5 əməliyyat edilib sonra
bağlanır. Səhəri gün biz 90-cı illərdə banklarla yaşadığımız
problemi bu gün lizinq şirkətləri ilə yaşamamamlıyıq. Çünki
lizinq şirkətləri vəsaitin çoxunu ya banklardan götürür, yaxud da
ki, istiqrazların buraxılması nəticəsində vəsaitləri cəlb edirlər.
Əgər lizinq şirkətlərinə böyük miqdarda, milyonlarla
avtomobil krediti köçsə, sabah burda problemli kreditlər artarsa,
yaxud hansısa iqtisadi vəziyyət dəyişərsə, ödəmələr gecikərsə,
lizinq şirkətlərinin perspektivinin düşməsi necə olacaq? Belə
çıxır ki, bankların da ödənilməsi gecikəcək, investorların da
pulları gecikəcək. Beləliklə, qarşıya qoyulan məqsədlərə nail
olunmayacaq. Buna görə də hesab edirəm ki, lizinqlərin
dayandırılması düzgün addımdır. Çünki indiki şəraitdə lizinq
şirkətləri tənzimlənmədiyinə görə, risklər ortaya çıxa bilərdi.
Bundan əlavə, bu biq həqiqətdir ki, lizinq şirkətləri Azərbaycanda
avtomobil kreditlərini heç vaxt əvəz edə bilməz. Onların maliyyə
imkanları buna çatmır. Ona görə də, alınan qərar düzgündür. Burda
hökümətin məqsədi istehlak kreditlərində avtomobil kreditlərinin
xüsusi çəkisi azaltmaqdır. Ola bilsin, gələcəkdə yenidən bərpa
olunacaq, amma indiki şəraitdə bu addım atılmalıdır. Çünki
avtomobil alışının maliyyələşdirilməsi Azərbaycan yox, xarici
iqtisadiyyata xidmət edir".
İqtisadçı ekspert Samir Əliyev isə
saytımıza verdiyi açıqlamada avtomobil bazarını gözləyən
vəizyyətdən danışıb: "Mərkəzi Bank, bildiyiniz kimi, ilin əvvəlində
avtomobil kreditlərinin verilməsini 1-2 aydan çox dayandırmışdı.
Bu, banklara kifayət qədər ciddi zərər vurdu. O vaxt gözlənilirdi
ki, lizinq xidməti inkişaf edəcək. Bizdə lizinq xidməti həddindən
artıq zəifdir. Həqiqətən də lizinq bazarı müəyyən mənada canlandı.
Lakin sonradan onunla bağlı da sərt qaydalar tətbiq edilməyə
başladı. Bütün bunların əsasında ölkəyə avtomobil idxalının
məhdudlaşdırılması məqsədi dayanır.
Lizinqin dayandırılması o deməkdir ki, vətəndaş gedib avotmobili ancaq kreditlə almalıdır. Kreditlər isə indi ağır şərtlərlə verilir. Belə ki, yeni avtomobillər üçün 40-50% ilkin ödəniş, köhnə avtomobillər üçün isə, 80% tələb olunur. Yəni, köhnə avtomobili kreditlə almağın heç bir mənası yoxdur. Çümki 80% pulu olan adam gedib qalan 20%-i də tapıb avtomobili nağd ala bilər. Ona görə də lizinqin dayandırılması avtomobil alışına təsir göstərəcək və ölkədə avtomobillərin idxal tempi azalacaq".