Payızın yarısı geridə qalıb. Havalar soyumağa başlayıb. Küləkli, çovğunlu günlər qapının ağzını kəsdirib. Bağbanların ötən mövsüm torpağa basdırıb əziyyətlə böyütdükləri ağacların hava şəraitinə görə qışda sıradan çıxması ehtimalı böyükdür. Məsələn, bir müddət öncə Tovuzda baş verən qasırğa meyvə bağlarına güclü ziyan vurub, əsasən də ərik ağaclarını sındıraraq məhv edib. Bu isə bağların sığorta edilməsi məsələsini gündəmə gətirib. Dəfələrlə əhali arasında bu mövzuda maarifləndirmə işləri aparılsa da, hələ də ciddi irəliləyiş baş verməyib. Elə bu səbəbdən də təbiət hadisəsi zamanı bağbanlar dəyən ziyanı öz hesablarına aradan qaldırmaq məcburiyyətində qalırlar. Bu isə təsərrüfatı geri salır, işi yenidən qurmağa başlayan fermer yeni məhsulu bəzən bir neçə il gözləməli olur. Bu vəziyyətdən çıxış yolu var:aqrarsığorta. Amma təəssüf ki, biz bu sahədə geri qalırıq.
Şəxsi təsərrüfatların sığortası işinin zəifliyi heç də ölkədə bu
növ sığortanın olub-olmaması ilə bağlı deyil. Kənd təsərrüfatı
subyektlərinin və məhsulların təbii fəlakətlərdən, iqlim
dəyişikliklərindən qorunması haqda sığorta qanunvericiliyi
istehsalçılara dəyən zərərə sığorta təminatı verir. Bu hadisələrə
quraqlıq, partlayış, terror hadisələri, təbii fəlakətlər, xəstəlik
və ziyanvericilərin vurduğu ziyan və sairə itkilər daxildir və
bunların qarşılanması qanunvericilikdə əks olunub. Mülkiyyət
formasından asılı olmayaraq dövlət aktı olan kənd təsərrüfatı
istehsalçılarına məxsus kənd təsərrüfatı bitkilərinin və çoxillik
əkmələrin məhsulları yanğın, dolu, sel, daşqın və şaxta vurması
hadisələrindən sığorta olunmuş sayılır.
Hüquqi və fiziki şəxslərə məxsus torpaqlarda əkilən kənd
təsərrüfatı bitkilərinin məhsullarının sığorta dəyəri – beş illik
orta məhsuldarlıq əsasında istehsal olunmuş məhsulun bazar
qiymətindən asılı olaraq müəyyən edilir. Beş illik məhsuldarlıq
haqqında məlumat olmadıqda sığortaetdirənin axırıncı il götürdüyü
məhsuldarlıqdan, o olmadıqda isə rayon üzrə keçən ilin faktiki orta
məhsuldarlığından istifadə edilir.
Bəs, belə sadə bir proseduru olan faydalı məsələ niyə diqqətdən
kənarda qalıb? Axı, hər il yüzlərlə sahibkar təbii fəlakətlərdən
əziyyət çəkir. Təhlil bu işdə yalnız bir səbəb olduğunu
təsdiqləyir: iqtisadi savadsızlıq, sığortanın əhəmiyyətini
anlamamaq. Demək, maarifləndirmə işi ya zəifdir, ya da kəndlini
inandıracaq qədər anlaşıqlı deyil.
Bu sahədə uğur qazanmaq üçün yerli maarifləndirmə işində xarici
təcrübənin təbliği yerinə düşər. Çünki, əcnəbi sahibkarlar bu işə
çoxdan baş vurublar və sığortanın əhəmiyyəti barədə zəngin
təcrübəyə malikdirlər. Məsələn, ənənvi olaraq kəndli ölkəsi sayılan
Fransada aqrarsığorta XIX əsrdən başlayıb və yalnız ötən əsrin
60-70-ci illərində normal səviyyəyə çatıb. Düzdür, xarici ölkələrdə
təbiətdən istifadə etməklə təsərrüfat yaratmağın ən kiçik risqləri
belə nəzərə alınıb. Amma bu səviyyəyə çatmaq üçün uzun illər lazım
gəlib. Belə ki, qanunvericilikdə baş vermiş hadisə nəticəsində
itkiyə getmiş məhsula, bitkilərə görə bütün detalların nəzərə
alınması sığorta haqlarının ödənməsində çətinlik yaratmır.
Bizim ölkədə də sığorta qarşılığının ödənməsi kifayət qədər nəzərdə
tutulur. Lakin hadisə baş verən zaman sığorta etdirənin get-gələ
düşməsi ehtimalı böyükdür. Çünki, sahə üzrə itkiləri dəqiq və
obyektiv hesablamağı bacaran təcrübəli ekspertlərin çatışmazlığı
hiss edilir. Buna görə də aqrarsığorta mütəxəssislərinin
hazırlanması, imkan daxilində onların xaricdə təcrübə keçməsi
təşkil olunmalıdır.
Hazırda dövlətin böyük diqqət ayırdığı qeyri-neft sektorunun
inkişaf etdirilməsi proqramında aqrarsığortanın həyata
keçirilməsinə ciddi ehtiyac duyulur. Kənd əməkçiləri yeni
təsərrüfat subyektləri yaratmağa həvəslənir, lakin sığortasız
fəaliyyət göstərdiklərindən təbii fəlakətlərlə üzləşib məhsulu
itirəndə və əvəzi ödənilməyəndə çətin duruma düşürlər. Bu səbəbdən
əksər sahibkarlar işdə gəlir götürmədən istehsaldan uzaqlaşırlar.
Buna görə də Azərbaycan kəndlisinin aqrarsığortaya ehtiyacı
böyükdür. Ona bu işdə daha yaxından yardım etmək gərəkdir.
N.NOVRUZ