Azərbaycan xalqının yaşadığı ən ağır faciələrdən Xocalı faciəsinin 23- cü ildönümü İstanbulda xatırlandı. 26 Fevral 1992-ci ildə, o gecəni yaşayanlardan Valeh Hüseynovun izah etdiklərinə qeydsiz qalmaq çətindir. 26 Fevral 1992 gecəsində Xocalıda bir qırğın yaşandı. Azərbaycanın Dağlıq-Qarabağ bölgəsindəki təxminən 5 min əhalisi olan bu qəsəbədə, bir gecədə rəsmi rəqəmlərə görə 106 qadın, 63 uşaq və 70 yaşlı olmaq üzrə cəmi 613 Azeri həyatını itirdi (rəsmi olmayan rəqəmlərə görə mindən çox adam). 1275 nəfər girov alındı. O gecə yaşananları izah etmək üçün rəqəm vermək və 'həyatlarını itirdi' demək bəlkə daha acı. Orucov Telman Ənvər oğlunun baş dərisi yüzüldü, Həsənova Fidan Əhəd qızı təcavüzə uğradı, gözləri çıxarıldı, Nuraliyeva Dilara Oruc qızının sinələri kəsildi, üç yaşındakı Agyar Salmanoğlu İmam diri-diri yandırıldı, Nuriyev Hafiz Yusif oğlunun başı kəsildi. O kafalarla Erməni əsgərlərin top oynadığını hadisəyə şahid olan bir uşaq daha sonra izah ... Gecənin şahidlərindən biri də 22 yaşındakı Valeh Hüseynovdu.
Valeh Hüseynov, erməni silahlı qüvvələri Xocalıya girdikləri gecə evində yoldaşıyla tək idi. Qaçmaq üçün məcburən evdən çıxdılar, hər kəs kimi onlar da daha etibarlı bölgə olan Ağdama doğru yola çıxdılar, lakin nə mümkün mənzilə çatmaq. Hüseyinov'un gözünün qarşısında 500 adamla birlikdə, beş ay əvvəl evləndiyi həyat yoldaşı öldürüldü, özü əsir düşdü. 27 gün boyunca ölüb ölüb dirildi. Erməni əsgərləri gitara oğurladığı üçün barmaqlarını tək-tək qırdılar, başparmağının dırnağını saldı. Ovuclarının içini isti sobaya yapıştırdılar. Hər gün döydülər. Ac-susuz buraxdılar. 27 gün boyunca yalnız yarım çay stəkanı su verdilər. Sonra öldü bilib bir dərə kənarına atdılar.Çırpındığını görüncə dərədən çıxarıb təkrar işgəncəyə davam etdilər. Yenə ölmədiyini görən əsgərlər, bu dəfə onu gülləyə dizmeye qərar verdilər. Bir aydır, əli ayağı tutmayan, danışmayan, gözünü açamayan, ətrafında olub bitəni yalnız duyan Hüseyinov, bir gecə əvvəl gördüyü yuxunun təsiriylə, o an dilə gəldi. Çünki yuxusunda ona 'bir gün daha dayan xilas' deyə cavab vermişdilər. Hüseynov, qarşısında silahlı duran əsgərlərə ayın neçəsi olduğunu soruşdu. 22 Mart onun doğum günü idi. "Doğum gününə qədər yaşamaq istəyirsən?" Deyərək özüylə lağ edən, alçaldan əsgərlərlə can bazarlığı etdi. Onu bir gün daha öldürmeyeceklerdi, amma 23 Martda canlı canlı kəsəcəklərini söylədilər. Hüseyinov təbii ki bu bazarlığa tamam dedi ... Ümidi vardı əlbəttə. Ertəsi gün, azərbaycanlılara əsir düşən üç erməni qadın ilə Valey Hüseyinov dəyiş toqquş edildi. Valey Hüseynov, xilas artıq amma acısı hələ təzə. Əvvəlki gün İstanbula gələn və yaşadığı acıları gözləri dolaraq izah edən Hüseyinov, yuxarıda qısaca ifadə etdiyimiz bu işgəncənin daha çoxunu "Sonsuz Dəhliz" sənədli filmində izah edir. Dörd şahidin yoldaşlığında Xocalı qırğınını sənədləşdirən "Sonsuz Dəhliz", 24, 25 və 26 fevral tarixlərində müvafiq olaraq Kanyon, Cevahir və Palladium AVM'deki Cinemaximum kinolarında 19.00, 20.00 və 21.00 seanslarında pulsuz göstəriləcək. İzləmək istəyənlərin https://www.eventbrite.com/d/turkey--istanbul/sonsuz-dəhliz/ adresi üzərindən qeyd etdirməsi lazımdır.
Prodüserliyini "Emmy" mükafatlı prodüser Gerald Rafshoon'un boynuna götürdüyü, Litva Aleksandras'ın Brokas'ın idarə etdiyi sənədli, Oscar mükafatlı oyunçu Jeremy Ütülər səsləndirir. 100 il əvvəl deyil, yalnız 23 il əvvəl yaşanan və şahidlərinin çoxu sağ olan Xocalı qırğınına qeydsiz qalmaq çox çətin!
"Sonsuz Dəhliz" sənədli "Hocalı İçin Adalet" kampaniyası çərçivəsində göstəriləcək. Heydər Əliyevin qızı Leyla Əliyeva 2008-ci ildə beynəlxalq bir kampaniya başlatdı. "Hocalı İçin Adalet" (Justice for Khojaly- JFK) kampaniyasının məqsədi, beynəlxalq ictimaiyyətə Xocalını izah etmək və insanları bilinçlendirmekti. Daha da əhəmiyyətlisi hələ Erməni işğalı altında olan Dağlıq-Qarabağ bölgəsində sülh və ədalətin təmin edilməsi, günahkarların yargılanmasıydı. JFK bu çərçivədə bir çox cəhddə var. Avropa Azərbaycan Cəmiyyəti (The European Azerbaijan Society, TEAS) kampaniyanın və sənədli filmin dəstəkçiləri arasında.
Hələ işğal altında
1980-ci illərin sonunda Sovet İttifaqının (SSRİ) dağılma prosesində SSRİ-nin torpaqlarından faydalanmaq istəyən Ermənistan, Dağlıq-Qarabağ bölgəsini suverenliyi altına aldı. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasından keçən dörd qanun qanununa baxmayaraq, Dağlıq Qarabağ və ətrafındakı yeddi rayon hələ işğal altında. Orta 875 min qaçqın və yerindən yurdundan edilən insanlar Azərbaycanda düşərgələrdə yaşayır.
Xocalı üçün üç fəaliyyət
Bir sərgi: "Xocalıya Ədalət" platforması sənədli xaricində İstanbulda bir xatırlama proqramı, bir də sərgi təşkil edir. Qırğının ildönümü olan 26 Fevral xatırlama proqramı, Milli Saraylar Muzeyində saat 20.00 'də başlayacaq. Gecəyə İtalyan sənətçi Alessandro Safina qonaq olaraq qatılacaq. Qırğın qurbanları xatirəsinə həm öz mahnılarını həm də Azeri nəğmələrini səsləndirəcək olan Safina'ya ENBE Orkestri müşayiət edəcək. 27 Fevralda isə Dolmabahçe Sənət Qalereyasında "Gözü Yaşlı müəllimlik" sərgisi açılacaq.
Niyaz Najafov, Emin Əsgərov, Ramal Kazımov, Anar Hüseynzadə və Reza Hazare'nin əsərlərinin yer alacağı sərgi üç gün görülə biləcək.Bir kitab: Ithaca Press Nəşriyyat tərəfindən 2014-cü ildə Londonda ingilis dilində nəşr olunan "Khojaly Witness of a War Crime. Armenia in the Dock ", Avropa Azərbaycan Cəmiyyəti (TEAS) bünyəsindəki TEAS Nəşriyyat tərəfindən Türkcəyə də çevrildi. "Xocalı: Bir Savaş günahına şəhadət / Ermənistan Şahid Sandalyesi'nde" adlı kitabda, Xocalı qırğınının tanıklarıyla danışıqlara, yaşanan ağrılarla əlaqədar beynəlxalq mediada çıxan xəbərlərə, xarici tədqiqatçıların baxışlarına, beynəlxalq təşkilatlarının hesabatlarına və xarici fotoqrafların çəkdiyi çox bilinməyən fotoşəkillərə yer verilir. Kitabın təqdimatı, 23 Fevral Bazar ertəsi günü 19.30 'da Zorlu AVM Cinemaximum'da edildi.
