Ruslan Atakişiyev: “Ən çox pul təhsilə və səhiyyəyə ayrılmalıdır” Nazim Məmmədov: “MDB ölkələri ilə müqayisədə Azərbaycanda orta əmək haqqı yüksəkdir, amma…” www.saynotofoodwaste.org saytının verdiyi məlumata görə, Azərbaycan ərzağa ən çox pul xərcləyən ölkələr sırasındadır. Belə ki, xəbərdə Azərbaycanda ailələri gəlirlərinin təqribən 47 faizini ərzağa xərclədiyi bildirilir. Mütəxəssislər səslənən göstəricinin çox yüksək olduğunu fikrindədirlər. Amma ailə büdcəsinin ən çox niyə məhz ərzağa xərclənməsində müəyyən səbəbinin olduğunu da qeyd edirlər.
İqtisadi Resursların Öyrənilməsi Mərkəzinin rəhbəri Ruslan Atakişiyev bildirir ki, Azərbaycanda orta aylıq nominal əmək haqqı 364.2 manatdır: "Bu, kənd təsərrüfatında 164 manatdır. Azərbaycanda əhalinin gəlirlərinin 47.6% ərzağa xərclənir. Qeyri - ərzaq məhsullarının alınmasına 14. 4%, xidmətlərə isə 37.5 % vəsait xərclənir. İstehlak xərcləri əsasən ərzaq məhsulları, tütün məmulatları, geyim, kommunal, ev əşyaları və məişət texnikası, səhiyyə xidmətləri, nəqliyyat, rabitə, istirahət və mədəniyyət, təhsil xərcləri kimi istiqamətlərə bölünür. Şəhər yerlərində yaşayan əhalinin xərclərinin 46.9 % -i ərzağa xərcləndiyi halda, kənd yerlərində yaşayan əhalidə bu rəqəm 48 faizdir. Kommunal xərclər isə hər ikisində 7.2 % təşkil edir. Təhsil xərclərində şəhər əhalisi 1.9%, kənd yerlərində 1.6% vəsait xərcləyirlər. Səhiyyə və təhsil xərclərini bir yerdə götürdükdə əhalinin xərclərinin 6%-ə qədərini təşkil edir".
Ekspertin fikrincə, ən çox pul təhsilə və səhiyyəyə ayrılmalıdır: "İstirahət xərcləri isə şəhər və kənd əhalisində müvafiq olaraq 3.8 və 3 faizdir. Bu da çox azdır. Çünki, insanın yenidən işqabiliyyətli olması üçün, istirahət etməsi vacibdir. Əslində istirahət, mədəniyyət, səhiyyə, təhsil xərcləri qeyri – istehsal xərcləri kimi müəyyənləşdirlib. Amma bunlar öz forma və mahiyyətinə görə, sonda istehsalın inkişafına təsir göstərir. Çünki, hansısa bir işçi istirahət edərsə, səhiyyəyə vaxtı – vaxtında gedərsə, təhsilini davam etdirərsə, bu, istehsalın növbəti mərhələlərində daha məhsuldar şəkildə təmsil olunmasına kömək edir. Bidə bu xərclər azdır. Amma ev əşyalarının və geyimlərin alınmasını bir yerdə götürdükdə səhiyyə, təhsil və istirahət xərclərindən iki dəfə çox olur. Bizdə ərzaqdan sonra geyim, ev əşyalarına daha çox diqqət yetirilir. Amma təhsilə orta əmək haqqından təqribən 6 manat pul xərclənir. Amma bir ay ərzində pərakəndə ticarət şəbəkəsində hər bir sakin 86,3 manatlıq ərzaq alır. Bu rəqəm ailə tərkibinə görə də dəyişir. 4 – 5 nəfərlik ailədə ərzaq məhsullarına adambaşına 33.5 % vəsait xərclənir. Ancaq 6 və daha çox üzvü olan ailələrdə adambaşına 50% xərc yalnız ərzağa gedir. 4 nəfərlik ailədə təhsil xərcləri 2.1, altı və ondan çox üzvü olan ailələrdə isə bu xərc 1.7%-dir. Çünki, ailə tərkibi böyüdükcə orada ərzağa daha çox tələbat yaranır".
Ruslan Atakişiyevin sözlərinə görə, təhsil, istirahət və səhiyyə xərclərinin çox olması, həmin ailələrin intellektual və mədəni səviyyəsinə bağlıdır: "İkincisi, burada gəlirlər də mühüm rol oynayır. Yəni, gəlirlərə görə faiz dərəcəsi dəyişir. Ailələrin gəlirləri artdıqca ərzaq xərcləri aşağı düşməyə başlayır. Yəni, əhali az yemir. Sadəcə, gəlir artdıqca xərcləmənin içərisində ərzağın xərci az görünür. Amma gəlirlərin artması təhsil və səhiyyə xərclərini artırır. Ərzaq xərclərinin çoxluğu bazar qiymətlərinə müvafiq olaraq əhalinin gəlirlərinin aşağı olmasıdan irəli gəlir".
Digər iqtisadçı ekspert Nazim Məmmədov isə məsələyə fərqli yanaşır: "MDB ölkələri ilə müqayisədə Azərbaycanda orta əmək haqqı yüksəkdir. Amma onu da nəzərə alaq ki, həmin ölkələrdə ərzağın qiyməti bizdən aşağıdır. Bunu Həmkarlar İttifaqı da təsdiq edir ki, minimum istehlak səbəti təqribən 180 manatdır. İşləyən insan üçün isə bu, bir az da artıqdır. Orta statistik azərbaycanlı ailəsi 4 – 5 nəfərdən ibarətdir. Bunun işləyən qismi isə bir nəfərdir".
Ekspertin sözlərinə görə, ərzağa xərclənən vəsaitin çox olmasının köklü səbəbi hələlik iqtisadiyyatın tam oturuşmaması və orta əmək haqqı ilə bağlıdır: "Eyni zamanda, Bakı bahalı şəhərlər sırasındadır. Sıralanmada bizim yaxınlığımızda olan ölkələrdə orta əmək haqqı təqribən 2000 min avrodan yuxarıdır. Bu da o deməkdir ki, orta əmək haqqına görə Bakı ön sıralarda deyil. Vətəndaş da ilkin olaraq özünün ərzaq təminatını ödəməlidir".