Son dövrlərdə yerli meyvə-tərəvəz sortlarının tədricən məhv oması mütəxəssislərin də həyəcan təbili çalması ilə müşayiət olunmaqdadır. Araşıdırmalardan məlum olur ki, ölkəmizdə də bitki genetik ehtiyatlarının məhv olmasına, genetik eroziyasına yönəlmiş amillər nəticəsində onlarca qiymətli yerli, seleksiya və introduksiya olunmuş meyvə sortları itirilib, bir qismi isə itmək təhlükəsi ilə üz-üzə qalıb. Əvəzində isə xaricdən gələn meyvə və tərəvəz sortlarının əkini daha çox genişlənir. Bütün bunlar nəticə etibarı ilə Azərbaycan üçün ənənəvi sortların yavaş-yavaş sıradan çıxmasına səbəb olur.
Kənd təsərrüfatı üzrə ekspert Nizami
Qarayev saytımıza verdiyi açıqlamada yeni sortların əkin
sahələrinin genişləndirilməsinin əvvəlki əkin sahələri hesabına baş
verdiyindən, bunun ənənəvi sortların sıradan çıxmasına gətirib
çıxara biləcəyini dedi: "Yeni sortların yaradılması dünyada gedən
bir prosesdir və təqdirəlayiq bir haldır. Ümumiyyətlə, zaman-zaman
yeni sortların yaradılması prosesi baş verir. Amma yeni sortların
yaradılması ənənəvi sortların, bizim klassik adlandırdığımız
sortların sıradan çıxmasilə nəticələnirsə, bu çox təhlükəlidir.
Azərbaycanda klassik sortların sıradan çıxmasının qarşısını almaq
üçün xüsusi genefond yaradılıb ki, həmin genefondda ölkə ərazisində
becərilən əsas bitkilərin genetik ehtiyyatları mühafizə olunur,
saxlanılır. Sadəcə olaraq, yeni, daha məhsuldar sortlar
yaradılırsa, onların əkin sahələri genişlənirsə, ənənəvi sortların
əkin sahələrinin azalması prosesi baş verir ki, bu da müəyyən
mənada ənənəvi sortların sıradan çıxmasına gətirib çıxara bilər.
Çünki, yeni sortların əkin sahələrinin genişləndirilməsi əvvəlki
əkin sahələrinin azalması hesabına baş verir. Yaxşı olar ki,
ənənəvi sortların qorunması üçün genetik ehtiyatların qorunması işi
bir qədər də genişləndirilsin. Yeni yaradılan sortlarla bərabər,
həm də, genetik sortlar o fondda qorunsun".
Kənd təsərrüfatı üzrə ekspert Vahid
Məhərrəmov isə məsələyə fərqli münasibət bildirdi. Ekspert
məhsuladarlığın daha artmasına səbəb olan yeni sortların
yetişdirilməsi işinin Azərbaycanda intensiv olaraq aparılmadığını
söylədi: "Ümumiyyətlə, sort üzərində həmişə işlənilir. Elə klassik
sortlar yoxdur ki, onlardan uzun müddət istifadə olunsun. Daim sort
üzərində işlənilir, seleksiya işləri aparılır. Sortun daha
məhsuldar olmasına, ətraf mühitə dözümlü olmasına çalışılır. Bu
cəhətlər əsas götürülərək mütəmadi olaraq sortlar üzərində
işlənilir. Bu baxımdan, Azərbaycanda, əksinə olaraq, sortlar
üzərində intensiv işlər görülmür. Biz görürük ki, hələ də bizdə
məhsuldar sortlar yetişdirə bilmirlər. AMEA-nın tərkibində Genetik
Ehtiyatların Qorunması İnstitutu var ki, bu institutda 300-ə yaxın
alim çalışır. Həmin institutun qarşısında duran 1 nömrəli vəzifə
ondan ibarətdir ki, bitkiçilikdə yeni, daha məhsuldar sortlar,
heyvandarlıqda daha məhsuldar cinslər yetişdirilsin. Artıq 20 ildir
institut fəaliyyət göstərir. Amma bu sahədə ciddi irəliləyişlər
əldə olunmayıb. Azərbaycana mütəmadi olaraq xaricdən meyvə-tərəvəz
növləri, yeni heyvan cinsləri gətirilir. Yəni, biz digər ölkələrdən
fərqli olaraq, özümüz yeni sortlar üzərində işləyə bilmirik. Yeni
sortların tətbiqi, məhsuldarlığın artırılmasına, ətraf mühitə
dözümlülüyün çoxalmasına gətirib çıxarır. Ona görə, bizdə də yeni
sortların yaradılması üzərində intensiv iş getməli, hazırlanan
sortlar rayonlaşdırılaraq fermerlərə təqdim
edilməlidir".
