Indi paytaxt Bakıda istər divarlara istər də internetdə yerləşdirilən özəl sektorda iş elanlarının mütləq əksəriyyətində işcinin qız olması tələb edilir. 19-25 yaş arası qızları işə dəvət edən şirkətlər "Qız lazımdır" sözlərini xüsusi vurğulayaraq, bu vakant yerlərə əks cinsin nümayəndələrinin boşuna zəhmət cəkməməsi ücün əvvəlcədən elanda sətiraltı xəbərdarlıq da edirlər. Paytaxtda vakant iş elanlarının mətni demək olar ki hamısı eynidir: "İşə 19-25 yaş arası qızlar dəvət edilir". "Satıcı QIZ lazımdır". "Şirkətdə vakansiya-18-26 yaşlı qızlar müraciət edə bilər".
QIZ lazımdır!
Hamısı demək olar ki, biri-birini təkrarlayan bu elanlara nəzər salıb düşünəndə ağıla ilk gələn o olur ki, bu müəssisələr işci yox qız axtarışındadır. Əks halda iş elanlarında "QIZ" sözləri iri hərflə yazılaraq, işci sözü arxa plana kecməzdi. Bütün bu məqamlara diqqət yetirib düşünəndə isə bir sual yaranır. Görəsən işciyə ehtiyacı olan müəssisələr, şirkətlər niyə vakansiyaların coxuna zərif cinsin nümayəndələrini dəvət edir? Ümumiyyətlə, əgər vakant iş yerində ancaq və ancaq qadın işləməlidirsə burada niyə yaş senzi tətbiq edilir?
Bunun nədən qaynaqlandığını araşdırmazdan öncə qeyd edək ki, dünyanın hər yerində işci işə götürülərkən, işə götürən şirkət, müəssisə peşəkar, yəni həmin sahədə bir necə il iş təcrübəsi olan insanlara üstünlük verir. Kapitalizm dövrünün tələblərindən biri, hətta birincisi savadlı, təcrübəli işcilərin müəssisəyə cəlb olunmasıdır. Bizdə isə nədənsə əksinə proses müşahidə olunur. 19 yaşlı qızın nəinki iş, həyat təcrübəsinin olmadığını əllərinin ici kimi yaxşı bilən işəgötürənlər bu amili nəzərə almırlar.
əvvəl işə götürür sonra...
Ekspertlər isə yaş faktorunun elanlarda qabardılmasını, xüsusilə cinsin vurğulanmasının Azərbaycan qanunvericiliyinə zidd olduğunu söyləyirlər: "Təmiz Dünya" İctimai Birliyinin Mehriban Zeynalova deyir ki, qadın və kişilər üçün təqaüd yaşı nəzərdə tutulub ki, qanunla bu yaşa qədər insanlar əmək fəaliyyəti ilə məşğul ola bilərlər: "Amma çox təəssüf ki, indi iş elanlarında təcrübəli işçiyə yox, gənc xanımlara önəm verildiyi açıq şəkildə bildirilir. Ola bilər ki, həmin elanı verən müəssisə işə götürəcəyi xanıma seksual xarakterli hər hansı bir hərəkət etməsin. Amma cinsi məqsədlə istifadə faktoru olmasa belə, həmin müəssisənin gənc xanımdan müştəri cəlb etmək məqsədilə istifadə etməsi reallıqdır. Yəni gənc xanımlar bu işdə alət kimi istifadə edilir. Xarici ölkələrdə ofisiant belə işə təcrübəsinə görə götürüldüyü halda bizdə ofisiant işləyən gənc xanımların xarici görkəmi əsas götürülür".
Ekspert deyir ki, bəzən belə qızların cinsi əlaqəyə təhrik edilməsi halları da olur: "Əksər hallarda seksual qısnamaya məruz qalan qadınlar işlə imtahana çəkilirlər. Onların qarşısında konkret şərt qoyulur. "Ya təklifi qəbul etməlisən, yaxudda işini itirirsən". Belə hallarda cox az sayda xanım öz hüququnu müdafiə edir. Ya işəgötürənin təklifi ilə razılaşır, yada işdən cıxmaq barədə ərizəsini yazmalı olur. Onların çoxu şikayət etmədiklərindən bu məsələlərin üstü örtülü qalır".
Hüquqşunas Rahib Həsənov isə bunun Mülki Prosessual Məcəllədəki boşluqdan irəli gəldiyini söyləyir. Hüquqşunas deyir ki, "Gender, kişi və qadınlarının bərabərliyinin təminatları haqqında" qanunun 11-ci maddəsi ilə, "Mülki Prosessual Məcəllə" nin 95.2 maddəsi ziddiyət təşkil edir: ""Gender, kişi və qadınlarının bərabərliyinin təminatları haqqında" qanunun 11-ci maddəsində deyilir ki, seksual qısnamaya məruz qalmış işçilərə qarşı hər hansı təzyiq yolverilməzdir. Bu maddəyə görə, seksual qısnamaya görə işəgötürəndən və ya rəhbərindən şikayət etmiş işçilər işəgötürən və ya rəhbər tərəfindən hər hansı təzyiq və təqibə məruz qala bilməzlər. Amma indi elə bir vəziyyət yaranıb ki, seksual qısnamaya məruz qalan qadın onu cinsi əlaqəyə təhrik edən işəgötürəndən şikayət belə edə bilmir. Çünki yaxşı bilir ki, bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Təcrübə göstərir ki, hətta bunun üçün məhkəməyə müraciət etmək istəyən qadınlar da "ziyanın yarısından da qayıtmaq xeyirlidir" deyib fikirlərindən vaz keçirlər. Əsas səbəb qadınların iş yerlərində seksual qısnamaya məruz qaldıqlarını sübut edə bilməmələridir. Qadın onun işəgötürən tərəfindən cinsi əlaqəyə təhrik edildiyini məhkəmədə sübut etmək üçün ən azı bu barədə təklifi səsyazan qurğuya qeydə almalıdır. Amma digər tərəfdən Mülki Prosessual Məcəllənin 95.2. maddəsi gizli yolla yazılmış səs və video yazını sübut kimi qəbul etmir. Bu zaman sual yaranır ki, qadın seksual qısnamaya məruz qaldığını məhkəmədə necə sübut etməlidir? Əlbəttə, sual cavabsız qalır. Çünki Mülki Prosessual Məcəllənin 95.2 maddəsində bildirilir ki, qanunla icazə verilən hallardan başqa, gizli yolla əldə edilmiş səs və ya video yazılardan sübut kimi istifadə oluna bilməz. İki qanunun arasındakı bu ziddiyyət, "Gender, kişi və qadınlarının bərabərliyinin təminatları haqqında" qanunun 11-ci maddəsinin işləməsinə imkan vermir. Belə çıxır ki, heç "Gender, kişi və qadınlarının bərabərliyinin təminatları haqqında" qanununun qəbulunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur".
R. Həsənovun sözlərinə görə, bu səbəbdən də cinsi əlaqəyə təhriklə bağlı cinayətlər qeydə alınmamış qalır: "Qadın ona cinsi əlaqə təklif edildiyini sübut edə bilmir. Seksual qısnamada söhbət iki adamın arasında gedir.Qadın belə halda kimi inandıra bilər ki, işəgötürən onu cinsi əlaqəyə təhrik etdi. Belə çıxır ki, həmin qadın bu barədə hüquq mühafizə orqanına məlumat verməlidir. Hüquq mühafizə orqanı orada dinləmə vasitəsi qurmalı, videoçəkiliş aparmalıdır. Bunun real olmadığı, praktiki baxımdan
mümkünsüzlüyünü hər kəs çox yaxşı bilir. Ona görə də, mütləq qanunla səs yazmanın, video çəkiliş aparmaının özbaşına əməliyyat tədbiri hesab olunması mütləq aradan qaldırılmalıdır".
R. Həsənov deyir ki, qonşu Rusiyada belə, qanun seksual qısnamaya məruz qalan qadına ona bu təklifi edənin səsini yazıb məhkəmədə ifşa etməyə imkan verir: "Şərt "Gender, kişi və qadınlarının bərabərliyinin təminatları haqqında" qanunu qəbul etmək deyil. Qanun həm də elə yazılmalıdı ki, icra mexanizmi işləyə bilsin. Amma bizdə qanun qəbul olunur, icrası isə praktiki baxımdan mümkün olmur. Bu bir daha adına ləkə düşməsindən ehtiyatlanan, seksual qısnamaya məruz qalan Azərbaycan qadınının hüququnu bir daha məhdudlaşdırır. Çünki seksual qısnamaya məruz qalan qadınların çoxu ailələrinin dağılmaması, yaxınlarının bu işdən xəbər tutmaması üçün məsələni açıb-ağartmırlar".
