Regionların inkişafı məqsədilə həyata keçirilən dövlət proqramları Azərbaycan bölgələrinin simasını dəyişməkdə, bu yerləri abadlıq və quruculuq ünvanına çevirməkdə davam edir. Artıq danılmaz həqiqətdir ki, 2004-cü ildən bəri ötən müddət ərzində ölkəmizin hətta ən ucqar rayonlarında belə böyük bir intibah yaşanır. Bu yerlərdə çoxsaylı yeni müəssisələr, sosial infrastruktur və digərlərinin yaradılması, iş yerlərinin açılması əhalinin rifah halına da müsbət yöndə təsir göstərməkdədir. Qeyd olunanların real təsdiqini Azərbaycanın dilbər guşələrindən olan Xaçmaz rayonunun timsalında da görmək mümkündür.
Azərbaycanın bütün regionları kimi, son illərdə Xaçmaz da yeni bir yüksəliş erasına qədəm qoyub. Bu müstəvidə də regionların inkişafını və əhalinin həyat səviyyəsinin davamlı olaraq yüksəldilməsinə yönələn 2009-2013-cü illəri əhatə edən II Dövlət Proqramı uğurla həyata keçirilir. Bu Proqramda Xaçmaz rayonunda müxtəlif sahələri əhatə etməklə 17 bənd üzrə geniş tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulub və uğurla həyata keçirilməkdədir. Onların arasında Xaçmazda sənaye və kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi, istehsalın genişləndirilməsi, yol təsərrüfatında ciddi işlərin görülməsi, elektrik enerjisi, istilik, qaz və su təchizatının yaxşılaşdırılması, səhiyyə, mədəniyyət, idman və təhsil müəssisələrinin tikintisi və yenidən qurulması tədbirləri var. Artıq nəzərdə tutulan işlərin əsas qismi reallaşmaq üzrədir. Bu fonda qeyd etmək yerinə düşərdi ki, 2012-ci ildə rayonda 1.480 iş yeri açılıb. Bunun da 912-si daimi iş yeridir. Rayonda quruculuq-abadlıq sahəsində xüsusilə yaddaqalan işlər görülüb.
Yaşayış məntəqələrinin qazlaşdırılması sürətlə həyata keçirilmişdir. Ötən il ərzində rayonun 151 yaşayış məntəqəsindən 54-də 25 mindən artıq abonent təbii qazdan istifadə edib. Daha 7 yaşayış məntəqəsində qazlaşdırma işləri davam etdirilib. "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"na uyğun olaraq Xaçmazda əhalinin təbii qazla təchizatı sahəsində işlər cari il ərzində yeni mərhələyə qədəm qoyub. Bu ilin fevralın 5-də rayonun Maşaoba və Çuxuroba kəndlərinə ilk dəfə olaraq təbii qazın verilməsi münasibətilə tədbir keçirilib. Kəndlərin qazlaşdırılması məqsədi ilə birpilləli sistem əsasında ümumi uzunluğu 4 min metr olan müxtəlif diametrli polietilen borularla daşıyıcı və məhəllədaxili qaz xətləri çəkilib, sayğaclar və fərdi tənzimləyicilər quraşdırılıb.
Təhsilin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi sahəsində işlər uğurla davam etdirilir, 2012-ci ildə isə 3 yeni məktəb və bir bağça tikilib istifadəyə verilib. Xaçmazda səhiyyənin maddi texniki bazasının möhkəmləndirilməsi istiqamətində bir sıra işlər görülür. Mərkəzi rayon xəstəxanasının infeksion xəstəliklər şöbəsi üçün yeni bina tikilib. Eyni zamanda, tibb müəssisəsi üçün yeni qazanxana, mətbəx və çamaşırxana inşa olunur. Ağ ciyər xəstəlikləri şöbəsi, təcili yardım stansiyası və qadın məsləhətxanasının binaları da yenidən qurulub. Tikinti və təmir işləri başa çatdıqdan sonra bütün şöbələr müasir tibb avadanlığı və inventar ilə təhciz ediləcəkdir.
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin həyata keçirdiyi layihəyə əsasən, "2013-cü il üçün Azərbaycanın əfsanələr paytaxtı" elan olunmuş Xaçmazda bununla bağlı bir sıra tədbirlərin keçirilməsi nəzərdə tutulub. Artıq bununla bağlı tədbirlər planı hazırlanıb. Rayonda 50-dən artıq müxtəlif tədbirin keçirilməsi, 2013-cü ilin payız aylarında isə məhsul bayramının təşkili nəzərdə tutulub. Bundan əlavə, gənc istedadların üzə çıxarılması üçün müxtəlif müsabiqələrin, dekorativ sənət sərgisinin təşkili də planlaşdırılıb.
Əhalinin sosial müdafiəsi də xüsusi diqqət mərkəzindədir. Bu fonda Xaçmazda Qarabağ müharibəsi əlilləri və şəhid ailələri üçün 4 mərtəbəli binanın tikintisinə başlanılıb. Hazırda özülü qurulan 36 mənzilli binanın 2013-cü ilin sonlarında istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulub. 2 və 3 otaqlı mənzillərdən ibarət olacaq binanın tikintisinə 20-yə yaxın işçi cəlb olunub. Bununla yanaşı, 2013-cü ilin ilk iki ayı ərzində Xaçmazda 20 hektar yeni meşə salınıb.
Cari ilin sonunadək Yalama Meşə Mühafizəsi və Bərpası Müəssisəsi tərəfindən daha 10 hektar ərazidə ağac əkilməsi planlaşdırılıb. Yeni salınmış meşələrdə yerli iqlim şəraitinə uyğun olaraq əsasən palıd, qovaq, akasiya tingləri əkilib.
Bundan əlavə, müəssisisə tərəfindən cari ildə 280 hektar ərazidə meşə bərpası prosesi də həyata keçirilib. Ümumiyyətlə, 2013-cü il ərzində aparılacaq meşə bərpası işlərində təxminən 73 min tingdən istifadə edilməsi nəzərdə tutulub. 2012-ci ildə şəhər əhalisinin elektrik enerjisi və içməli su ilə təminatının yaxşılaşdırılması üçün xeyli məqsədyönlü işlər görülüb. 2013-cü ildə də şəhərin, qəsəbə və kəndlərin qazlaşdırılması, yol infrastrukturunun, su-kanalizasiya sisteminin yenilənməsi istiqamətində işlər davam etdiriləcək, yeni məktəb binaları, səhiyyə ocaqları istifadəyə veriləcəkdir. Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Yaponiya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Agentliyinin birgə həyata keçirdiyi "Kiçik şəhərlərdə su təchizatı və kanalizasiya layihəsi" çərçivəsində Xaçmazda su və kanalizasiya sistemlərinin yenidən qurulması işləri sürətlə davam etdirilir. Ümumilikdə 57 min 639 nəfərin su təchizatı və kanalizasiya xidmətlərinin əsaslı şəkildə yaxşılaşdırılmasına hesablanmış layihənin birinci mərhələsi üzrə işlərin 30 faizi yekunlaşıb. Hazırda paralel olaraq tutumu 3 min kubmetr və 2 min kubmetr olan dörd su anbarının, magistral su xəttinin və xlorator binasının tikintisi davam edir. Layihənin növbəti mərhələsində 165 kilometr uzunluğunda şəbəkə su xətti, 154 kilometr uzunluğunda kanalizasiya xəttinin çəkilməsi planlaşdırılıb.
Ən müasir texnologiyalar tətbiq olunmaqla tikilib istifadəyə verilmiş "Xaçmaz" Elektrik Stansiyası (ES) respublikamızın şimal bölgəsinin elektrik enerjisinə olan tələbatının təmin olunmasında böyük əhəmiyyət kəsb edir. Stansiyanın işə qoşulması bölgənin elektrik enerjisi təchizatının kəmiyyət və keyfiyyətcə yaxşılaşmasında, o cümlədən sistemin dayanıqlılığının artırılmasında da əhəmiyyətli rol oynayır. Eyni zamanda, bu stansiya "Şahdağ" Qış-Yay Turizm Kompleksinin elektrik enerjisi təchizatını da həyata keçirir. Cari ilin fevral ayında müəssisədə 26,2 milyon kilovat-saata yaxın elektrik enerjisi istehsal edilib. Ötən iki ayda isə elektrik enerjisinin istehsalı təqribən 54,8 milyon kilovat-saat olub Həyata keçirilmiş məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində cari ilin iki ayında da elektrik enerji istehsalı üzrə müsbət nailiyyətlər qazanılıb. "Xaçmaz" Elektrik Şəbəkə Müəssisəsi əvvəlki kimi istehlakçıları keyfiyyətli və fasiləsiz elektrik enerjisi ilə təmin etmək üçün zəruri tədbirlər həyata keçirir.
Ötən ay isə beş min nəfər əhalinin yaşadığı 9 yaşayış məntəqəsini birləşdirən Xaçmaz-Qımılqışlaq-Mollabürhanlı avtomobil yolunun tikintisi məqsədi ilə Prezident İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ehtiyat fondundan Xaçmaz Rayon İcra Hakimiyyətinə üç milyon yeddi yüz min milyon manat ayrılıb. Xaçmazda 7 kəndi rayon mərkəzi ilə birləşdirən avtomobil yolu əsaslı təmir olunub. Uzunluğu 10 kilometr olan yolun bərpasına 2013-cü ilin mart ayının ilk günlərindən başlanılıb. Təmir olunan yol rayon mərkəzi ilə Mollabürhan, Qımıl, Çuxuroba, Maşaoba, Qımılqışlaq, Mirzəmmədkənd və Şıxlar kəndlərini birləşdirir.
Xaçmaz rayonu Respublikanın ən böyük kənd təsərrüfatı rayonlarından biridir. Ötən il rayonda böyük həcmdə taxıl, tərəvəz, o cümlədən bostan bitkiləri, meyvə istehsal olunub. Rayonun təbiət və tarixi abidələri isə burada turizmin sürətli inkişafına əlverişli şərait yaradır. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tədbirlər planına uyğun olaraq Xaçmaz rayonu ərazisində yeni aşkar edilmiş 10 tarix və mədəniyyət abidəsi dövlət qeydiyyatına alınıb. Bunlar əsasən arxeoloji tədqiqatlar zamanı aşkar edilmiş, müasir dövrümüzdə tikilmiş və memarlıq üslubuna, plan həllinə görə fərqlənən, əvvəlki qeydiyyata alma zamanı nəzərə alınmamış obyektlərdir. Rayon ərazisindəki tunc dövrünə aid Seyidlər kurqanı, orta əsrlərə aid Tel, Günəşli, Seyidli, Xuray, IX-XIII əsrlərə aid Yaquboba, XIII-XVI əsrlərə aid Salmanbulaq yaşayış yerləri, XIX əsrə aid Xaçmaz dəmiryol vağzalı, Böyük Vətən müharibəsində həlak olan soydaşlarımızın xatirəsinə ucaldılmış abidə və ümummilli lider Heydər Əliyevin heykəli dövlət qeydiyyatına alınıb. Bununla da rayon ərazisindəki belə abidələrin sayı 72-yə çatıb. Bir müddət əvvəl isə Xaçmaz rayonunun Mollaburhan kəndi ərazisində iki təbəqədən ibarət olan arxeoloji abidə aşkarlanıb. Abidənin birinci mədəni təbəqəsi təxminən IX-XII əsrləri - monqolların Azərbaycana gəlişinə qədərki dövrü əhatə edir. II mədəni təbəqə isə Kür-Araz mədəniyyətinə, erkən tunc dövrünə - təxminən e.ə III minilliyə aiddir. Qazıntılar zamanı aşkara çıxarılmış tikinti qalıqlarına əsasən müəyyən edilib ki, burada evlər çiy kərpicdən, 5-6 metr diametrdə dairəvi formada inşa edilib, divarları çubuqlarla toxunaraq suvanmışdır. Ərazidən tapılmış maddi-mədəni nümunələr arasında çay daşından hazırlanmış əmək alətləri, küp və müxtəlif qab qalıqları, heyvan sümükləri çoxluq təşkil edib.
Qazıntılar zamanı əldə olunmuş tarixi faktlar qədim yaşayış məskəninin sakinlərinin əkinçilik və maldarlıqla məşğul olduqlarını sübuta yetirib. Arxeoloji abidənin ərazisindən tapılmış silahlar isə burada yaşamış tayfaların döyüşkənliyinin göstəricisi kimi qiymətləndirilib. Qazıntılar aparılmış ərazidə arxeoloji tədqiqatlar davam etdiriləcək. Ötən il isə Xaçmazda tarix-diyarşünaslıq muzeyi üçün yeni binanın inşasına başlanılıb. Üçmərtəbəli bina şəhərin mərkəzində yerləşən Şəxsiyyətlər Parkının ərazisində inşa edilir. Ümumi sahəsi 3200 kvadratmetr olan binanın 2013-cü ilin oktyabrında istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulub. İki filial və yeddi şöbədə fəaliyyət göstərən muzeyin 1930-cu ildə tikilən binası artıq istismar müddətini başa vurub. Ümumilikdə 4500-ə yaxın eksponatın nümayiş olunduğu bu muzeyi hər il orta hesabla 5 mindən artıq tamaşaçı ziyarət edir. Rayonda digər sahələr üzrə də dinamik tərəqqi müşahidə olunur.
Elşən BAYRAMOV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu tərəfindən maliyyələşdirilən "Regionların sosial-iqtisadi inkişafının təşviq edilməsi" layihəsi çərçivəsində çap olunub.