Banklar girovların dəyərləri ilə bağlı problemin həllini uzadırlar

16 İyul 2019 12:23 (UTC+04:00)

Kreditlər  bir  qayda  olaraq  2  şərtlə  -  girovla  və  ya  təminatsız  verilir.  Kiçik  məbləğdə  olan  kreditləri  əksər  hallarda  təminatsız  almaq  olur.  Ancaq  böyük  məbləğdə  olan  kreditləri  təminatsız,  yəni  girov  qoymadan  almaq  çətin  məsələdir.   

Azərbaycanda  girovla  götürülən  kreditlərlə  bağlı  ən  çox  şikayət  edilən  məsələlərdən  biri  girovun  dəyərinin  qiymətləndirilməsidir.  Şikayətlərdən  məlum  olur  ki,  banklar  və  ya  kredit  ayıran  digər  təşkilatlar  girovun  dəyərini  bazar  qiymətlərindən  çox  açağı  müəyyənləşdirir.  Məsələn,  bazar  dəyəri  60  min  manat  olan  mənzillərin  40  min  manat,  hətta  bir  qədər  də  aşağı  qiymətləndirilməsi  hallarına  rast  gəlinir.    Girovun  dəyərindən  çox  aşağı  qiymətləndirilməsi  bank  üçün  əlverişli  olsa  da  kredit  götürən  üçün  risklidir.  Belə  ki,  kredit  vaxtında  qaytarılmadıqda  bank  girovu  aşağı  qiymətə  sataraq  öz  pulunu  götürür,  amma  kredit  alan  mənzilini  itirir.   

Girovun  qiymətləndirilməsi  qaydası  ilə  bağlı  fikrini  bölüşən  "MBA  Group"  konsaltinq  şirkətinin  baş  direktoru,  daşınmaz  əmlak  sahəsi  üzrə  ekspert  Nüsrət  İbrahimov  deyir  ki,  girovun  qiymətləndirilməsi  eyni  metodologiya  ilə  aparılır.  Onun  sözlərinə  görə,  qiymətləndirmədə  problem  yalnız  əmlakın  sənədi  qaydasında  olmadıqda  yaranır:  “Bu  məsələdə  vətəndaşlar  iki  anlayışı  bir-birilə  səhv  salır.  Burаda  iki  anlayış  var:  daşınmaz  əmlakın  bazar  dəyəri  və  daşınmaz  əmlakın  girov  dəyəri.  Bu  anlayışlar  fərqlidir.  Bank  girov  götürəndə  əmlakın  girov  dəyərinə  əsaslanır.  Girov  dəyəri  müəyyən  edilən  zaman  vətəndaşın  əmlak  üzərindəki  hüququ  əsas  götürülür.    Ola  bilər,  vətəndaşın  torpağa  hüququ  var,  amma  üstündəki  tikilini  sənədləşdirməyib,  buna  görə  də  tikiliyə  hüququ  yoxdur.  Təbii  ki,  bu  vəziyyətdə  bank  girov  dəyəri  kimi  yalnız  onun  torpağının  dəyərini  hesablayır,  tikili  qiymətləndirilmir.  Yaxud  sənədlə  mənzil  bir  otaqlıdır,  amma  tikilidə  dəyişiklik  edilərək  mənzil  2  otaqlı  edilib.  Bu  halda  bank  həmin  mənzili  bir  otaqlı  kimi  qiymətləndirir  və  ona  uyğun  qiymətləndirmə  aparır.  Qısaca  ifadə  etsək,  bank  götürdüyü  girovu  hüququ  nəyə  çatırsa,  onu  da  qiymətləndirir”. 

N.İbrahimovun  sözlərinə  görə,  mənzilin  sənədləri  qaydasındadırsa,  bankın  mənzili  ucuz  qiymətləndirmək  imkanı  yoxdur:  ”Məsələn,  bütün  sənədləri  qaydasında  olan  2  otaqlı  mənzilin  bazar  dəyəri  nədirsə,  onun  girov  dəyəri  də  eyni  olur”.         

İqtisadçı-ekspert  Rəşad  Həsənov  isə  hesab  edir  ki,  girovun  dəyərinin  müəyyən  edilməsi  zamanı  fərqli  yanaşma  ortaйa  qoyula  bilər.  Onun  fikrincə,  bank  öz  vəsaitlərini  idarə  edir  və  bu  zaman  bazarda  mövcud  olan  riskləri  nəzərə  alır.  Buna  görə  də  hər  bankın  kredit  siyasəti  fərqlidir:  “Daşınmaz  əmlak  aşağı  likvidliyi  olan  vəsaitdir,  onu  nağd  vəsaitə  çevirmək  çətin  olur.  Bu  səbəbdən  bəzi  banklar  daşınmaz  əmlakın  girov  götürülməsində,  xüsusilə  də  regionlarda  maraqlı  olmur.  Götürdükdə  isə  daşınmaz  əmlakı  aşağı  qiymətləndirməklə  qarşıdakı  dövrdə  yarana  biləcək  riski  sığortalamağa  çalışır”.   

R.Həsənov  bildirdi  ki,  bankları  mövcud  vəziyyətə  görə  qınamaq  lazım  deyil:  “Bank  bazar  şərtləri  ilə  öz  vəsaitlərini  satır.  Vəsaitlərin  satılması  zamanı  tələb  təklif  amili  nəzərə  alınır.  Vəsaitlərin  necə  satılmasına  görə  bankları  qınamaq  düzgün  deyil.  Girovun  qiymətləndirilməsi,  kredit  faizlərinin  aşağı  salınması,  bankların  kredit  siyasətinin  yumşaldılması  ilə  bağlı  müsbət  dəyişikliyə  nail  olmaq  üçün  bazar  дащ ада liberallaşdırılmalı,  rəqabət  mühiti  gücləndirilməlidir.  Rəqabət  güclənərsə,  kredit  şərtlərinin  yumşalmasını  müşahidə  edə  bilərik.    Bazara  yeni  oyunçular  dəvət  edilməli,  bank,  kredit  bazarı даща да liberallaşdırılmalı,  zəmanət  mexanizmləri  təkmilləşdirilməlidir.  Bizdə  daşınmaz  əmlakın  girova  götürülməsi  ilə  bağlı  mexanizmlər  formalaşdırılmalıdır”. 

Ekspertin  qənaətincə,  girovun  qiymətləndirilməsi  və  digər  məsələlərə  görə  banklara  inzibati  yollarla  təzyiq  olmamalıdır.  O  hesab  edir  ki,  bunun  yalnız  mənfi  nəticələri  olacaq:  “Bu  halda  banklar  kredit  verməkdə  maraqlı  olmayacaq.  Hazırda  da  banklar  kredit  verməkdə  maraqlı  deyil.  Bununla  əlaqədar  olaraq  2015-ci  ildə  25  milyard  manat  olan  kredit  portfeli  bu  gün  12-13  milyard  manata  qədər  azalıb.  Bundan  sonra  biz  bankların  kredit  verməyə  stimullaşdıran  yollar  üzərində  düşünməliyik.  Əks  halda  banklar  kredit  siyasətini  bir  qədər  də  sərtləşdirəcək,  kredit  verməkdə  maraqlı  olmayacaq  və  son  nəticədə  banklar  əmanət  qəbulunu  minimuma  endirəcək,  əhalidə  olan  əlavə  vəsaitləri  iqtisadiyyata  qazandırmaq  mümkün  olmayacaq.  Vətəndaşlar  yığımlardan  istifadə  edib  əlavə  vəsait  əldə  edə  bilməyəcək. 

Bundan  başqa  kiçik  və  orta  sahibkarlığın  alternativi  olmayan  maliyyə  bazarlarında  pula  çıxış  imkanları  daha  da  çətinləşəcək.  Buna  görə  də  hökmən  təşviq  mexanizmləri  üzərində  düşünmək  lazımdır”. 

Əlavə  edək  ki,  Azərbaycanda  1998-ci  ildə  “Girov  haqqında”  Qanun  qəbul  edilib.  Qanunda  qeyd  edilir  ki,  girov  qoyulmuş  əmlakın  dəyəri  tərəflərin  razılığı  ilə,  tərəflərdən  biri  təkid  etdikdə  isə  qiymətləndirici  tərəfindən  müəyyən  edilir.  Lakin  istənilən  halda  kredit  verən  girov  qoyulan  əmlakı  ədalətli  qiymətlə  satmağa  can  atmalıdır.    Qanuna  əsasən,  təminat  girov  şəklində  götürülərkən  bankdaxili  qaydalarda  girovun  qiymətləndirilməsinin  mövcud  qanunvericiliyə  uyğun  olaraq  bankın  mütəxəssisi  və  ya  kənar  qiymətləndirici  tərəfindən  aparılmasına  dair  prosedurlar  müəyyən  edilməlidir.  Girovun  qiymətləndirilməsi  ücün  bankın  əməkdaşlarının  və  ya  kənar  qiymətləndiricilərin  cəlb  edilir.  Məbləği  bankın  məcmu  kapitalının  5%-dən  yuxarı  olan  bir  borcalana  və  ya  bir-biri  ilə  əlaqədar  borcalanlar  qrupuna  verilən  kreditlər  üzrə  girov  ən  azı  iki  kənar  qiymətləndirici  tərəfindən  ayrıca  qiymətləndirilir.  Bu  zaman  qiymətlər  fərqli  olduqda  bank  tərəfindən  girovun  aşağı  olan  qiyməti  əsas  götürülməlidir. 

Vasif CƏFƏROV