Son bir neçə gündə dünya mediası "Malaisa airlines" şirkətinə məxsus təyyarənin Vyetnam sahillərində itkin düşməsindən yazır. Söhbət gövdəsində 239 nəfər sərnişin və heyət üzvü olan Boeng777-200 təyyarəsindən gedir. Martın 8-nə keçən gecə Malayziya paytaxtının aeroportundan havaya qalxandan 1 saat sonra radarlardan yoxa çıxan təyyarə ilə radio əlaqəsi də kəsilib. Təyyarədən hər hansı kömək siqnalı qeydə alınmadığı, ərazidədə isə hava şəraitinin normal olduğu bildirilir.
Təyyarənin Cənubi Çin dənizinə düşdüyü ehtimalı ilə Vyetnam
sahillərində axtarışlar aparılır.
Biz adətən belə səhnələri xarici filmlərdə görürük. Heyət üzvləri
bir anda təlaşa düşür, bir az keçəndən sonra təyyarədən dumanlar
çıxır və ... bildiyiniz qəza. Amma səs-sorağı aylarla çıxmayan,
sərnişin yaxınları, eləcə də bütün ölkə üçün müəmmaya çevrilən
itkin təyyarələr də tarixin səhifələrini az yükləməyib.
Bir təyyarə niyə itir?
Odur ki, biz də mövzunun aktuallığını nəzərə alıb, itkin düşən
təyyarələrin hekayələrini araşdırmaq qərarına gəldik. Necə
deyərlər, bir təyyarə necə itə bilər? Rəsmi versiyalara və
qaydalara görə, bir təyyarənin itməsinin səbəblərindən biri onun
strukturunda yaranan hər hansı problemdir. Bir çox təyyarənin
materialı alüminiumdandır və zaman keçdikcə erroziyaya uğrayaraq
aşınmalar baş verə bilər.
"Onların arasında yadplanetlilərin qaçırdıqları da var,
pilotları intihar edənlər də...
Digər itmə səbəbi isə pis hava şəraiti ola bilər. Doğrudur,
təyyarələr ən pis hava şərtlərinə qarşı uça biləcək formada
hazırlanır. Amma tutaq ki, 2009-cu ilin iyununda "Air France"’ın
Rio de Jeneyro-Paris uçuşu zamanı Atlantik okeanı üzərindən
keçərkən yaxalandığı sərt fırtınalar nəticəsində qəzaya uğraması
tipli halların da baş verməsi mümkündür.
Pilotun səhvi variantını da unutmayaq. Məhz bu zaman təyyarə
avtomatik olaraq idarəetmədən çıxır və bəzən bunun fərqinə varanda
gec olur. Nəticə etibarilə təyyarələr radarlarla əlaqənin kəsildiyi
son nöqtədən 5-6 saat uzaqlıqda başqa bir nöqtədə tapıla bilir.
Təyyarənin bütün motorlarının sıradan çıxması da onun itməsinə
səbəb ola bilər.
Və daha bir ehtimal - bombalanma da təyyarənin itməsi səbəbləri
sırasında göstərilir. Tarix boyu bəzi təyyarələrin havada ikən
partlaması nümunələri mövcuddur.
Qaçırılma ehtimalını da yaddan çıxarmayaq. Əsasən piratlar
təyyarələri planlaşdırılan yox, başqa bir aeroporta enməyə məcbur
edirsə, bu, qaçırılma sayılır. Bir çox hallarda isə 11 sentyabr
nümunəsində olduğu kimi təyyarənin okeana yönləndirilməsi ehtimalı
da mümkündür.
Bilmədiyimiz daha bir səbəb - pilot intiharı. 1990-cı illərdə iki
sərnişin təyyarəsinin radarla əlaqəsinin kəsilməsi və daha sonra
izsiz itməsinin kökündə pilot intiharının dayandığı qeyd edilir.
Təyyarənin yanlışlıqla, hava sahəsini istifadə etdiyi ölkə
tərəfindən vurulması da itkin düşmə səbəblərindən biri kimi qeyd
olunur.
Təyyarə okeana girdi, 3 il sonra tapıldı...
Odur ki, misallarla nəzərinizə çatdırırıq ki, Malaziya Hava
Yollarına aid təyyarənin "başına gələnlər" daha öncə də tarixdə yer
alıb. Məsələn, 2009-cu ildə Air Francenin Rio de Ceneyro-Paris
səfərini gerçəkləşdirən, 447 saylı itkin düşən təyyarəsinin
tapılması üçün aparılan axtarış və xilasetmə tədbirləri 5 gün
boyunca davam etmişdi. Baş verən qəzanın səbəbi buz kristallarının
Airbus A330 tipi təyyarəsinin hava sensorlarını blok etməsi idi. Bu
zaman da təyyarə Atlantik Okeanına çaxılmışdı. Təyyarənin yerinin
tapılması əməliyyatları nə az, nə çox, düz 3 il davam etmişdi.
1962-ci ildə itib, hələ də tapılmır...
"Flying Tiger Line Hava Yollarının 1962-ci ilin martında başına
gələn isə bu günə qədər yaşanmış ən böyük havaçılıq sirlərindən
biri kimi qiymətləndirilir. Bu hərbi karqo təyyarəsi 90 nəfərlik
əsgər heyətini Quamadan Filippinə aparmağa təhkim olunmuşdu. Amma
bu təyyarənin "başına" nə gəldiyi hələ də bilinmir. 1.300-dən artıq
insan təyyarənin qalıqlarını tapmaq üçün əməliyyatlarda iştirak
etdi, amma bu günə qədər heç nə tapılmadı. Tək bilinən isə odur ki,
həmin vaxt Sakit okeandan keçən bir tankerin havada partlama
görməsidir. Təyyarənin Sakit Okeana yaxın bir yerlərdə düşməsi
təxmin edilir.
Bermud üçbucağı
Daha bir əfsanə isə Florida, Bermud Adası və Porto Riko arasında
qalan üçbucaqla, başqa bir sözlə desək, "Bermud Şeytan Üçbucağı" və
orada itən təyyarələrlə bağlıdır. Xüsusən 20-ci əsrin birinci
yarısında bu sahədə tez-tez təyyarə və gəmilərin itməsi sirr olaraq
qalır.
Havaçılıq tarixinin bir digər sirri isə STENDEC hadisəsidir.
1974-cü ilin 2 avqustunda Star Dust Hava Şirkətinə aid təyyarə
enişdən cəmi 4 dəqiqə əvvəl Mors əlifbası isə "STENDEC" mesajını
göndərmişdi. Amma mesajın nə məna verdiyi hələ də bilinmir. Aradan
keçən illər ərzində bu təyyarədən heç bir iz tapılmadı. Amma
1998-ci ildə Argentinalı dağçılar təyyarənin motoruna aid bəzi
hissələr kəşf etdilər. Bundan hərəkətə keçən Argentina ordusu
2000-ci ildə təyyarənin bütün qalıqlarını tapmağa nail oldu.
2009-cu ilin 1 iyununda "Air France"a aid Airbus A330 tipli
təyyarəyə aid qalıqların və 216 sərnişin, 12 heyət üzvünün
cəsədlərinin tapılması da asan olmadı. 6 iyunda Braziliya Hava
Qüvvələri, təyyarənin qalıqlarının bir qismini və 51 sərnişinin
cəsədini tapdıqlarını açıqladı. 17 iyunda isə bu şəxslərin
cəsədləri çıxarıldı. Təyyarənin yerdə qalan qalıqlarını və digər
sərnişinlərin cəsədini isə 3 dəfə cəhd edilməsinə baxmayaraq,
tapmaq mümkün olmadı.
Yadplanetlilər qaçırıb, yoxsa pilot intihar
edib?
Keçək tarixin ən sirli təyyarə qəzalarına...
- 1936-cı ildə Fransız pilot Jan Mermoz, Latecoere 300 tipli
təyyarə ilə birlikdə Seneqalın paytaxtı Dakar sahillərinin 800
kilometrliyində motor problemi ucbatından itib. Təyyarənin izlərinə
heç bir zaman rast gəlinməyib.
- Amerikalı pilot Amelia Erhart və yanındakı Fred Noonan ekvator
boyunca dünyanın ətrafında gəzmək üçün 1937-ci ildə səyahətə
çıxıblar. Amma təyyarənin yanacağı Sakit okeanın ortalarında
qurtarıb və onlardan daha sonra heç bir xəbər çxımayıb. Amelia
Erhartın Atlantik okeanını təkbaşına boydan-boya keçən ilk qadın
pilot olduğunu isə xüsusi vurğulamaq yerinə düşər.
- Təyyarə qəzalarından danışıb da "Kişik Şahzadə"nin yazarı
Antoniya de Seynt Ekzüperini yaddan çıxarmaq olmaz. İkinci Dünya
Müharibəsinə qatılan ünlü yazar Almaniya ordusunun hərəkətlərini
izləməyə təhkim edilmişdi. 31 mart 1944-cü ildə sonuncu dəfə havaya
qalxdı və ondan sonra təyyarədən, eləcə də yazardan heç bir iz
tapılmadı. Təyyarənin qalıqları isə 60 il sonra Marsilya
yaxınlarında, dənizin dibində tapıldı. Bu mövzudakı spekulyasiyalar
isə hər zaman tarix və ədəbiyyat dünyasında dolaşdı. İlkin
versiyalara görə, bu, məşhur yazarı aradan götürmə planının tərkib
hissəsi idi. Amma niyə? Bu barədə saysız-hesabsız cavablar
var...
- 1945-ci ilin son ayında Mayami ilə Florida arasında gündəlik
uçuşunu gerçəkləşdirən təyyarə Bermud Şeytan Üçbucağı adlı bölgədə
itdi. İtmədən öncə göndərilən son radio mesajlarında pilotlar
kompaslarının işləmədiyini bildirirdilər. Təyyarələrdən heç birinin
izinə rast gəlinməyib.
- 2 avqust 1947-ci ildə Buenes Aires ilə Sandiyeqo arasında uçan
Star Dust (British South American Hava Yollarına aid təyyarə) 11
sərnişinlə birlikdə itdi. Təyyarənin izlərinin 50 ildən sonra
tapılması bəzi komplo versiyaların yaranmasına səbəb oldu. Onlardan
biri də təyyarənin yadplanetlilər tərəfindən qaçırılması idi.
Təyyarəyə aid olan Rolls Royce motorlarından biri və cəsədlər 4600
metr yüksəklikdə alpinistlər tərəfindən tapılıb. 2000-ci ildə isə
Argentina ordusu təyyarənin digər izlərini tapmağa müvəffəq oldu.
2002-ci ildə 8 ingilis sərnişindən 5-nin şəxsiyyəti təsbit
edildi.
- 1948-ci ilin dekabrında Porto Rikodan Mayamiyə getmək üçün
havalanan Airborne Transporter DC-3 29 sərnişinvə 3 heyət üzvü ilə
birgə uçuşun sonlarına doğru itdi. Təyyarənin və ölmüş
sərnişinlərin izlərinə heç yerdə rast gəlinmədi. Bu da Bermuda
Şeytan Üçbucağı ilə bağlı sirr pərdəsini bir daha təsdiqlədi.
- 13 noyabr 1972-ci ildə Uruqvay Hava Yollarına aid bir təyyarə 40
sərnişin və 5 heyət üzvü ilə birgə Andes silsilə dağlarını keçdiyi
zaman itib. Qəzadan 27 gün sonra, artıq təyyarədən heç kimin sağ
çıxmayacağı düşünüləndə 16 sərnişin sağ-salamat tapıldı. Daha sonra
bu, bəzi filmlərə də mövzu verdi. Məlum oldu ki, həmin sağ qalan 16
nəfər qəzada ölən digər sərnişinlərin cəsədini yeyərək sağ qalmağa
nail olub.
- 1996-cı ilin iyulunda Parisə getmək üçün Nyu-Yorkdan havalanan
TVA-ya aid bir təyyarə havaya qalxandan qısa bir müddət sonra
qəzaya uğrayıb. 230 nəfərin öldüyü qəza barədə şahidlər bildirir
ki, təyyarə havada partlayıb. Partlayışın səbəbi bilinmir. Və onun
izlərini tapmaq 3 il çəkib.
- 1999-cu ildə Misir Hava Yollarına aid sərnişin təyyarəsi Qahirəyə
getmək üçün havalandıqdan qısa müddət sonra Atlantik Okeanına
düşüb. 217 nəfərin öldüyü qəzanın səbəbi ilə müxtəlif iddialar var.
Qara qutu araşdırılanda isə məlum oldu ki, pilot təyyarə okeana
düşmədən əvvəl dəfələrlə "Allahım, sənə güvənirəm" deyib.
- 2007-ci ilin 1 yanvarında İndoneziyada qəzaya uğrayan Adam Air
təyyarəsi 102 nəfərlə birlikdə okeanın sularında itib. Təyyarənin
qara qutusu və bəzi hissələri yaxın keçmişdə tapılsa da, 102
nəfərdən hələ də xəbər yoxdur.