Banka borcu olanların sayı sürətlə artır

Son 6 ayın statistik rəqəmlərinə görə, Azərbaycanda banklara borcu olan əhalinin sayı 2.1 milyonu keçib. Halbuki, bu rəqəm ilin əvvəlində 2 milyona yaxın idi. Baş verən artımı Mərkəzi Bankın Mərkəzləşdirilmiş Kredit Reyestrinin (MKR) 2014-cü ilin birinci yarısının yekunlarına aid məlumatları da təsdiq edir.  Məlumata görə, hesabat dövrü ərzində reyestrdən 41 bank və 31 bank olmayan kredit təşkilatı (BOKT) istifadə edib. Dövr ərzində kredit götürənlərin sayı 2 138 886, kredit məlumatlarının sayı isə 7 738 882, cəmi zaminlərin sayı isə 989 278 olub. Bu da bir borcalana orta hesabla 3,6 kredit məlumatının düşdüyünü göstərir. Kredit götürənlərin sayında isə bu il ərzində təxminən 200 minə yaxın artım var. İqtisadçı-ekspertlər artımın səbəbləri və yol aça biləcəyi fəsadlar barədə Movqe.az-a danışıblar. 

İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin sədri Vüqar Bayramov bildirib ki, banklardan götürülən kreditlərin artmasına səbəb tələbatın artmasıdır. İqtisadçı bankların öz vəsaitlərini daha çox real sektorun maliyyələşməsinə yatırmalarını məqsədəuyğun sayır: "Son 6 ayda kreditə tələbatın artması müşahidə olunur. Baxmayaraq ki,  banklar kreditlərin verilməsi ilə bağlı qaydaları müəyyən qədər məhdudlaşdırmışdılar, amma bu da effektli olmadı. Kredit almaq üçün müraciət edən kifayət qədər insan var.  Məsələ ondadır ki, bu gün Azərbaycanın kommersiya bankları daha çox istehlak kreditləşməsində maraqlıdırlar, nəinki iri layihələrə vəsait yatırmağa. Ölkə Prezidenti də son müşavirədə qeyd etdi ki, kommersiya banklarının sektor maliyyələşdirilməsi və real sektora daha çox  vəsait yatırmasına ehtiyac var. Amma bütün bunlara rəğmən, reallıq bundan ibarətdir ki, yenə də istehlak kreditləşməsi kommersiya banklarının əsas kredit növlərindən biri olaraq qalmaqdadır. Kommersiya bankları qısa müddətdə daha çox gəlir əldə etmək məqsədilə bu kreditləri verirlər. Kredit alan, banka borclu insanların artması heç də arzuolunan deyil. Prraktiki olaraq bu gün Azərbaycanda hər 5 nəfərdən 4-nün banka kredit borcu var. Problemli kreditlərin sayının 1 milyarda çatdığı bir şəraitdə, bu artım paralel olaraq problemli kreditlərə də təsir göstərəcək. 

Ölkə Prezidentinin də bildirdiyi kimi, yaxşı olardı ki, kommersiya bankları birbaşa iqtisadiyyatın maliyyələşməsini, iqtisadiyyatın resurslarının inkişafını təmin edəcək kreditləşmə həyata keçirsinlər. Nə qədər ki,  kommersiya bankları real sektorun maliyyə mənbələrindən birinə çevrilməyib, qısa müddətdə daha çox əlir əldə etməyə can atırsa, o qədər kredit alan, banka borclanan vətəndaşların sayında artım müşahidə edəcəyik".

İqtisadçı ekspert Oqtay Haqverdiyev isə bunları deyib: "Vəziyyət elə həddə çatıb ki, insanların aldıqları əmək haqqı, təqaüd onların dolanışıqdan əlavə, digər ehtiyacını tam ödəməyə çatmır. Ehtiyac onları banklara üz tutmağa vadar edir. Bu səbəbdən də banklardan götürülən kreditlərin sayı getdikcə artır. Bankların strukturuna baxanda da görürük ki, istehlak kreditləri xüsusi çəkiyə malikdir. Əgər banklar özəl sektorun böyük  layihələr həyata keçirməsi üçün irihəcmli kreditlər versəydi, onda demək olardı ki,  iqtisadiyyatda inkişaf var, kreditlər daha az faizlidir. Amma indki halda istehlak kreditlərinin artması tələbatın göstəricisidir. Bu, problemli kreditlərin artmasına da birbaşa təsir göstərir. Onsuz da banklarda kifayət qədər ödənilməyən borclar var. Əgər bankın problemli kredit faizi 5%-dən çoxdursa, bu, bankın çökməsinə səbəb ola bilər. 

10%-ə çatanda sistem müflis olur. Azərbaycanda bəzi banklarda bu rəqəm 1-2%, bəzilərində 5%-dən yuxarı, hətta 10-15%-dir. Onlar müflis olmaq təhlükəsindədirlər. Fəaliyyətlərini davam etdirsələr də, zərərlə işləyirlər". 

İqtisadçı hesab edir ki, Azərbaycanda bankların sayı çoxdur: "Əgər bu məsələyə obyektiv yanaşılsa,  Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün 15-17 bank olmalıdır, 44 bank yox. Mərkəzi Bank bu məsələ ilə bağlı ciddi işlər görməlidir. Problemli kreditlərdən əlavə, məcmu kapitalını 50 milyona çatdıra bilməyən banklar da var. Bunlara qarşı tədbir görülməlidir".