Məlum olduğu kimi mövcud Vergi Məcəlləsinə edilməsi nəzərdə tutulan
dəyişikliklər fonunda isə vergilərin bəzi növləri üzrə dərəcələrin
azaldıla biləcəyinə dair artıq müəyyən müddətdir ki, cəmiyyətdə
məlumatlar dolaşır. Lakin konkret olaraq hansı vergi dərəcələrinin
azaldılacağına dair hələlik heç bir məlumat verilmir. Bununla belə,
əksər ekspertlər hesab edir ki, vergi dərəcələrinin aşağı
salınmasına ehtiyac var.
İqtisadçı-ekspert Vüqar Bayramov bildirir ki, dünayada vergiqoyma
ilə bağlı iki model var: "Onlardan biri ingilisdilli ölkələrin
tətbiq etdiyi vergi modelidir. Digəri isə fransız modelidir.
Fransız modeli də adətən Avropa Birliyi ölkələrində tətbiq edilir.
Azərbaycanda tətbiq edilən model qarışıq sistemdir. Amma daha çox
fransız modelinə yaxındır. Bununla belə vergi sisteminə müəyyən
dəyişiklərin edilməsi və eyni zamanda vergilərin azadılması və yeni
verginin tətbiq edilməsi lazımdır. Əvvəla əlavə dəyər vergisi (ƏDV)
indiki halda iqtisadiyyatda müəyyən disbalans yaradır. ƏDV
iqtisadiyyatın istehlak sferasında müəyyən problemlərin yaranmasına
səbəb olur. O baxımdan ƏDV-nin satış vergisi ilə əvəz edilməsi daha
məqsədəuyğundur. Faktiki olaraq satış vergisini tətbiq etməklə
əvvəla ƏDV-nin dərəcəsini azaltmaq mümkündür. İkincisi, bu, vergi
satış zamanı tətbiq olunduğundan ikili vergiqoyma və digər
problemlərin aradan qaldırılmasına gətirəcək. Ona görə də bir daha
təkrar edirəm ki, ƏDV-nin satış vergisi ilə əvəzlənməsi
məqsədəuyğundur. Bundan başqa sosial vergilərin birləşdirilməsi və
yalnız bir verginin tətbiq edilməsi də lazımdır. Çünki, bu,
şirkətlərdə sosial ödənişlərlə bağlı vəziyyəti stimullaşdırır. Bu
gün vətəndaşlar fiziki şəxs kimi vergi verir, eyni zamanda şirkət
də 22 faiz sosial vergi də ödəyir. Bundan başqa məşğulluq və
pensiya fonduna sosial ayrılmalar da var. Ona görə də bütün bunları
birləşdirərək bir sosial verginin verilməsi daha
məqsədəuyğundur".
Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, vergi sistemində yalnız
dərəcələrin azaldılması yetərli deyil: "Eyni zamanda yeni
vergiqoymanın, vergilərin bəzilərinin birləşdirilməsi lazımdır. Bu
da ümumilikdə biznesin stimullaşdırılması və vergi sisteminin
təkmilləşməsinə xidmət etmiş olacaq".
Digər iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərlinin sözlərinə görə, vergilərin
azaldılması istiqamətində addımların atılması gözləniləndir: "Çox
güman ki, müəyyən azalmalar istiqamətində addımlar atılacaq. Amma
büdcənin real iqtisadiyyatdan gələn vergidən formalaşmasında tək
vergilərin azaldılması çıxış yolu deyil. Əlbəttə ki, bu lazımi
addımdır. Amma buna paralel olaraq büdcədə problemlərin yaranmaması
üçün digər bəzi addımların da atılması vacibdir. Ən əsası isə
rəqabətli mühit daha da inkişaf etdirilməlidir ki, vergilərin
azaldılması biznes mühitinin yaxşılaşdırılmasına xidmət etsin".
Ekspert bildirdi ki, hökumət ƏDV-dən azad etdiyi bir neçə sahələr
olub: "Taxıl və un məmulatlarının, bəzi avadanlıqların ölkəyə
gətirildiyində, toyuq və mal-qara yemi və s. yerli istehsala
təşviqə kömək məqsədi ilə müəyyən vaxtlarda ƏDV - dən azad olunub.
Müəyyən sahələrdə bu tipli addımlar atılıb. Bundan sonra isə
ƏDV-nin miqdarının azaldılması istehlakçılar üçün çox lazımlı addım
olacaq. Ən azından ona görə ki, belə olanda qiymətlərin aşağı
düşməsi baş verəcək".
O vurğulayır ki, gəlir vergisinin azaldılması bir neçə dəfə
səsləndirilmiş təklifdir: "Çox güman ki, bu, qəbul olunacaq. Gəlir
vergisi büdcənin ümumi gəlir icmalında çox az çəkiyə malikdir. Onun
aşağı salınması büdcənin formalaşmasında ciddi problem
yaratmayacaq. Lakin maaş alan insanların gəlirlərinin artmasına
səbəb olacaq"
Ekspert investisiya yönümlü vergi sisteminin yaradılması məsələsinə
də toxunaraq bildirdi ki, bu, tək vergi qanunverciliyi, Vergi
Məcəlləsi ilə tənzimlənən məsələ deyil: "İnvestisiya yönümlü vergi
sisteminin qəbul olunması normal təklifdir. Amma tək vergi
sisteminin investisiya yönümlü olması problemi həll etmir. Ölkədə
ümumi rəqabətli mühit daha yaxşı səviyyəyə çatmalıdır ki,
investisiya cəlb olunmasına kömək etsin. Yəni, hökumət kompleks
proqramı hazırlamalıdır. Bunun tərkibində vergi güzəştləri və yaxud
da investisiya yönümlü vergi sistemi, həm də rəqabətli mühitin
yaxşılaşdırılması olmalıdır. Rəqabətli mühit olmadıqda
investisiyaların tək vergi yolu ilə cəlb olunması problemli
görünür. Ona görə də hökumət bu yöndə investisiyayönümlü ümumi
təşviq proqramı hazırlamalıdır. Bunun da bir tərkibi kimi vergi
siyasəti mütləq olmalıdır".
Ölkəmizdə investisiya vergilərinin tətbiqi son illər ciddi şəkildə
müzakirə edilsə də, bu sistemi real olaraq tətbiq etmək hələlik
mümkün olmayıb.