Banklara qoyulan girovlar daha tez əldən çıxa bilər
12 Dekabr 2012 07:09 (UTC+04:00)
Məlumat verildiyi kimi Azərbaycanda "Təminatlı əqdlər haqqında"
qanun layihəsində kredit vaxtında qaytarılmadığı təqdirdə girov
qoyulan əşyanın kreditorun mülkiyyətinə məhkəməsiz keçməsi nəzərdə
tutulub. Qanunun müəlliflərindən olan ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf
Agentliyinin (USAID) Azərbaycanda Rəqabətlilik və Ticarət
Layihəsinin baş hüquqşünası Leyla Məmmədova bununla bağlı
bildirib:
"Təklifimiz budur ki, təminatlı əqdlər sistemi kimi sadə proses
üçün məhkəmə prosedurları kifayət qədər ağır olduğuna görə burada
sadələşdirmə aparaq. Çünki bu gün qanunvericilikdə nəzərdə tutulan
müflisləşmə proseduraları inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinə uyğun
gəlmir. Azərbaycan bu sahəni inkişaf etdirmək istəyirsə,
yenilikləri nəzərə almalıdır. O cümlədən, kreditlər üzrə
öhdəliklərin ödənilməsi üzrə proseduralar da
sadələşdirilməlidir".
Bilindiyi kimi isə hazırda ölkədə problemli kreditlərlə bağlı
vəziyyət heç də ürəkaçan deyil. Banklar isə hər vəchlə çalışırlar
ki, əhalidən verdikləri krediti geri qaytara bilsinlər. Buna nail
olmaq üçün də müxtəlif yollar arayırlar. Görünür, kreditin faxtında
qaytarılmadığı təqdirdə girovun məhkəmənin qərarı olmadan da
kreditorun sərəncamına keçməsi təklifi də məhz bundan qaynaqlanır.
Görəsən, belə bir təklifin reallaşması nə dərəcədə
məqsədəuyğundur?
İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin rəhbəri Vüqar Bayramov
sözügedən məsələdə kreditorların mövqeyinin artırılmasının doğru
yanaşma olmadığını bildirdi: "Dünya miqyasında məhkəmənin qərarı
olmadan kredit vaxtında qaytarılmadıqda girov qoyulan əmlakın
kreditorun hesabına köçürülməsi praktikası yoxdur. Birmənalı
şəkildə kredit üzrə borclar yaranarsa, buna görə girovlar yalnız
məhkəmənin qərarı olduğu halda kreditorun hesabına keçə bilər. Bu
baxımdan kreditin vaxtında qaytarılmadığı təqdirdə qoyulan girovun
məhkəmə qərarı olmadan kreditorun nəzarətinə keçməsi praktikasının
ölkəmizdə tətbiqi məqsədəuyğun deyil. Dünya praktikasında bu
yoxdursa, uyğun olmayan praktikanın Azərbaycanda tətbiqi təbii ki,
arzuolunan deyil. Digər tərəfdən, bu hal heç də borclar problemini
həll etməyəcək. Çünki nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanda
problemli kreditlərin həcmi artıq 900 milyon manata yaxınlaşıb. Bu
isə ölkədəki bank aktivlərinin təxminən 7 faizi deməkdir. Belə olan
halda ödəmə vaxtının keçməsinə görə əmlak və girovun məhkəmə qərarı
olmadan vətəndaşın əlindən alınması bankın hesabına keçməsi
arzuolunan hal sayıla bilməz. Belə vəziyyət bir sıra mübahisələrin
yaranmasına gətirib çıxara bilər. Bəzi hallarda problemli kreditin
özünün mahiyyətini müəyyənləşdirmək çətindir. Əksinə, Azərbaycan
çalışmalıdır ki, bu tip məsələlərdə, xüsusən də qonşu ölkələrdə
tətbiq olunan metodologiyadan bəhrələnsin. Məsələn, Rusiyada
krediti qaytarmaq imkanı olmayan insanlara 5 il müddətinə güzəştlər
ediliri. Bu müddət müddətində ona krediti qaytarmaq üçün imkan
verilir. Azərbaycanda da inzibati metodlardan deyil, daha çox
təşviqedici, stimullaşdırıcı metodlardan istifadə etməklə problemin
həllinə nail olmaq gərəkdir. Qanunvericilik aktları birmənalı
şəkildə stimullaşdırıcı metodları təşviq etməlidir, nəinki krediti
qaytara bilməyən vətəndaşların əmlakının məhkəmə qərarı olmadan
bankın hesabına keçməsini. Bu mənada deyirəm ki, sözügedən
problemin həlli üçün vətəndaşın əmlakının inzibati yollarla bankın
hesabına keçməsi arzuolunan sayıla bilməz. Belə vəziyyət ölkədə
birmənalı şəkildə yeni mübahisə və anlaşılmazlıqların yaranmasına
səbəb olar".
Konstitusiya Araşdırmalar Fondunun rəhbəri Əliməmməd Nuriyev isə
sözügedən qanunun qəbulunu zəruri saydı: "Əslində bütün müqavilələr
əqdlərin bir formasıdır. Müqavilə imzalayan şəxs hər hansı bir
girov müqabilində daşınmaz əmlak alır. Belə olan halda hər hansı
bir səbəb üzündən kredit alan şəxs onu ödəmək iqtidarında olmaya da
bilər. Onda tələbkara imkan verilməlidir ki, borcu yönəldə bilsin.
Məhkəmə zamanı isə prosedur uzun çəkir və xeyli vəsait tələb edir.
Ona görə də qanunvericilikdə bu məsələləri daha da sürətləndirmək
üçün təminatlı əqdlər haqqında qanunun qəbulu zəruridir. Burada
başlıca məsqəd borcverənin hüquqlarının müdafiəsini də yaxşı
şəkildə təmin etməkdir. Hazırda borc verib onun geri qaytarılmaması
prosesi geniş yayılıb. Belə olan halda məhkəmələrə çatan iş uzun
müddət aparır. Amma əqdlər haqqında qanunun olması dələduzluğun
qarşısının alınmasına da yardımçı olacaq. Belədə girovu gələcəkdə
məhkəmə yolu ilə deyil, birbaşa almaq imkanı olacaq. Bu da
müqavilələri daha etibarlı edəcək və borc verənin hüquqları da daha
geniş şəkildə qorunacaq".