LAYİHƏNİN İSTİQAMƏTİ: “Regionların sosial-iqtisadi inkişafının təşviq edilməsi”
29 Yanvar 2013 17:34 (UTC+04:00)
Son illərin sosial-iqtisadi statistikası Azərbaycanda fermer
təsərrüfatlarının sürətli inkişaf yolunda olduğunu göstərir. Əsas
etibarı ilə regionlarda özünü göstərən bu hal ölkəmizdə uğurla
həyata keçirilən aqrar islahatların məntiqi nəticəsi kimi çıxış
edir. Bu islahatlar sayəsində əsasən kənd təsərrüfatı ölkəsi olan
Azərbaycanda bütövlükdə iqtisadiyyatın digər sektorları ilə sıx
bağlı olan aqrar sektorda sürətli artım qeydə alınır. Həmçinin,
görülən tədbirlər əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyətini
yaxşılaşdırır.
Aqrar sektorda aparılan islahatların təxminən yarıya qədəri kənd
yerlərində yaşayan və aqrar sektorda çalışan əhalinin məşğulluq
səviyyəsini də yüksəldir. İslahatlar nəticəsində aqrar bölmədə yeni
mülkiyyət münasibətlərinin formalaşdırılıb və bura dövlət və
bələdiyyə mülkiyyətində olan obyektlərin müəyyənləşdirilməsi,
torpaq islahatı və onun nəticəsində dövlət, bələdiyyə və xüsusi
mülkiyyətli torpaqların ayrılması, meliorasiya və su təsərrüfatı
müəssisələri üzərində mülkiyyət münasibətlərini dəyişdirməklə
onlardan istifadənin mütərəqqi formalarının müəyyənləşdirilməsi,
kənd təsərrüfatı emal müəssisələrinin və infrastruktur
obyektlərinin dövlətsizləşdirilməsi və özəlləşdirilməsi, sosial
infrastruktur obyektlərində yeni mülkiyyət münasibətlərinin
formalaşdırılması, istehlak kooperasiyalarının islahatı kimi
məsələlər daxildir. Qeyd olunan istiqamətlər üzrə kifayət qədər
uğurlu nəticələr əldə olunub. Eləcə də aqrar bölmədə çoxnövlü
təsərrüfat formaları yaradılıb.
Bura xüsusi mülkiyyətli fermer təsərrüfatları və yardımçı
təsərrüfatlar, birgə mülkiyyət hüququna əsaslanan birgə
təsərrüfatlar, kooperativlər, şərikli təsərrüfatlar, səhmdar
cəmiyyətləri və dövlət mülkiyyətinə əsaslanan dövlət kənd
təsərrüfatı müəssisələr və səhmdar cəmiyyətlərinin yaradılması
aiddir. Aqrar bölmədə dövlət təminatı sisteminin yaradılması
istiqamətində mühüm addımlar atılıb.
Bütün bunların nəticəsidir ki, ölkədə aqrar sferada həyata
keçirilən islahatları hələ ötən əsrin ortalarında digər MDB
ölkələri tərəfindən böyük maraqla qarşılanırdı. Bu səbəbdən
təsadüfi deyildi ki, bu sahədə Azərbaycanda yaradılan hüquqi baza
bir sıra postsovet ölkələri tərəfindən dərindən öyrənilir, prosesin
idarə edilməsi və həyata keçirilməsi mexanizmlərinə xüsusi diqqət
yönəldilirdi. Məsələn, bu məqsədlə Ukrayna, Rusiya, Belorusiya,
Qazaxıstan və digər dövlətlər Azərbaycan təcrübəsindən yararlanmağı
vacib sayırdı.
Aqrar islahatlar zamanı ulu öndər Heydər Əliyevin diqqət yetirdiyi
ən vacib məqamlardan biri də daha keyfiyyətli və əkin-biçinə
yararlı olan torpaqların mülkiyyətçilərin ixtiyarına verilməsi idi.
Bu məqsədlə mülkiyyətçilərə əsas etibarı ilə kolxoz və sovxozların
ləğvindən sonra onların balansında olan yararlı və münbit torpaqlar
verilirdi və qeyd edilən məqam da aqrar islahatlar baxımından
Azərbaycanı MDB məkanının bir çox digər ölkələrindən əhəmiyyətli
dərəcədə fərqləndirirdi.
Aparılan islahatlar çərçivəsində Azərbaycan üçün daha bir
xarakterik xüsusiyyət ölkə ərazisində yaşayan bütün vətəndaşlara
harada yaşamasından və kimliyindən asılı olmayaraq torpaqlardan
istifadə və icarə hüququ verilməsi idi. Bundan başqa, Azərbaycanın
hər bir vətəndaşı torpaq alqı-satqısı prosesində, torpaqla bağlı
müxtəlif müqavilə və əqdlərin bağlanmasında iştirak etmək hüququna
malik idi. Bu isə o demək idi ki, torpaq mülkiyyətçisi olan 3
milyon beş yüz min nəfər subyektdən başqa respublika əhalisinin
yerdə qalan hissəsi də torpaq - vətəndaş münasibətlərindən kənarda
qalmır və istədikləri təqdirdə sözügedən prosesdə bütün
hüquqlarının gözlənilməsi və təmin olunması şərtilə iştirak edə
bilərdi. Elə buna görə də təkcə kənd yerlərində yaşayanlar yox,
rayon və şəhərdə yaşayan, torpaq islahatlarından yararlanmaq
istəyən şəxslər də yeni mülkiyyət münasibətlərində birbaşa
iştirakçı kimi çıxış etməyə başladı. Aqrar sahədə həyata keçirilən
islahatlarda vətəndaşların hüquqlarının maksimal təmininə yol açan
mühüm amillərdən biri də fiziki və hüquqi şəxslərə öz
mülkiyyətlərindəki torpaq sahələri üzərində müstəsna səlahiyyətlər
verilməsi idi. Yəni, belə şəxslər malik olduqları torpaqlarda
alqı-satqı, bağışlama, icarəyə və ya istifadəyə vermə, vərəsəlik,
girov qoyma və s. kimi əməliyyatlar həyata keçirmək hüquqlarına
malik idi. Onu da qeyd edək ki, hər bir subyektə verilən torpaq
onlara mülkiyyət hüququnu təsdiq edən hüquqi sənəd, Dövlət aktları
ilə rəsmiləşdirilərək, naturada sahiblərinə tanıdılırdı. Bütün
bunlar Heydər Əliyevin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə torpaq
islahatlarının nə dərəcədə əsaslı xarakter daşıdığını, fundamental
özülə malik olduğunu, vətəndaşların hüquq və mövqelərinin ən yüksək
səviyyədə gözlənilməsinə xidmət etdiyini, sosial-ədalət prinsipinin
bu prosesdə tam gözləndiyini bir daha əyani surətdə təsdiq
edirdi.
Beləliklə, aparılan islahatlar nəticəsində Sovetlər dönəmində
mövcud olan iri təsərrüfat formalarının əvəzində müxtəlif
mənsubiyyətli çoxsaylı təsərrüfat subyektləri yaradıldı, geniş
miqyaslı özəlləşdirmə siyasətinə uyğun olaraq, kənd təsərrüfatına
yararlı torpaq sahələri, mal-qara, istehsal və qeyri-istehsal
obyektləri, kənd təsərrüfatı texnikası üzərində dövlət mülkiyyət
forması fərdi mülkiyyətlə əvəz edildi. Bütün bunlar kənd əhalisinin
şəhərlərə axınının qarşısının alınmasında müstəsna rol oynadı,
Azərbaycanın kənd təsərrüfatı məhsullarına olan tələbatının əsasən,
yerli istehsal hesabına ödənilməsinin əsasını qoydu, məşğulluq
səviyyəsini artırdı, aqrar sahədə sabit inkişafı təmin etdi.
Aqrar islahat nəticəsində 2239 kolxoz, sovxoz və sair kənd
təsərrüfatı müəssisəsi ləğv edilərək onların bazasında müxtəlif
təşkilati-hüquqi formalı təsərrüfatlar yaradıldı. Keçmiş kolxoz,
sovxoz və digər kənd təsərrüfatı müəssisələrinin istifadəsində
olmuş və özəlləşdirilməsi nəzərdə tutulan 1 milyon 395 min hektar
torpaq sahəsinin demək olar ki, 100 faizi özəlləşdirildi. Torpaq
islahatlarının başa çatdırılmış birinci mərhələsində hər bir
subyektə verilən torpaq onlara mülkiyyət hüququnu təsdiq edən
hüquqi sənəd, Dövlət aktları ilə rəsmiləşdirilərək, naturada
sahiblərinə tanıdıldı.
İslahatlar nəticəsində Azərbaycanın vahid torpaq fondunu təşkil
edən 8 641 506 hektar torpaq sahəsindən 4 913 639 hektarı, başqa
sözlə 56,9 faizi dövlət mülkiyyətində saxlanıldı; 2 032 744
hektarı, yəni 23,5 faizi bələdiyyə mülkiyyətinə verildi, 1 695 123
hektarı, yəni 19,6 faizi isə xüsusi mülkiyyətə ayrıldı. Burada bir
məqama da xüsusi toxunmaq lazım gəlir ki, mövcud qanunvericilik
dövlət və bələdiyyə mülkiyyətində olan torpaqlardan hər bir
Azərbaycan vətəndaşının istifadəsinə, icarəsinə imkan verir.
Həmçinin, bələdiyyə mülkiyyətində olan torpaqlardan alqı-satqı
məqsədilə də istifadə etmək mümkündür. Belə vəziyyət Azərbaycan
insanını torpağa daha çox bağlamağa xidmət etməklə yanaşı, onun elə
bu torpaq sayəsində maddi rifah halının yüksəlməsində də əvəzsiz
rol oynadı və oynamaqdadır.
Torpaqla bağlı həyata keçirilən islahatlar mövcud əsrin xarakterinə
müvafiq olaraq dinamik, eyni zamanda təkrar və həmişə inkişafda
olan daimi bir proses kimi qiymətləndirilir. Bu səbəbdən həmin
islahatlar zaman keçdikcə dövrün tələblərinə müvafiq olaraq daim
təkmilləşir, yeniliklərə məruz qalır, bir-birini tamamlayan
müxtəlif mərhələlərə bölünür. Əsası Azərbaycan xalqının ümummilli
lideri Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş aqrar sahəyə dair dövlət
siyasəti onun layiqli varisi olan Prezident İlham Əliyev tərəfindən
uğurla davam etdirilir. Bu mənada təsadüfi deyil ki, 2003-cü ildə
Prezident seçildikdən sonra cənab İlham Əliyevin imzaladığı ilk
fərman və sərəncamlarda aqrar sahənin inkişafı da mühüm yer alırdı.
Bu xüsusda Prezident İlham Əliyevin 24 noyabr 2003-cü il tarixdə
imzaladığı "Azərbaycan Respublikasında sosial-iqtisadi inkişafın
sürətləndirilməsi tədbirləri haqqında" Fərmanı aqrar sektorda
islahatların ikinci mərhələsinə başlanmasına start verdi. Fərmanda
bununla əlaqədar lazımi tədbirlərin görülməsini sürətləndirmək
xüsusi olaraq göstərildi. Fərman aqrar sahənin inkişafına daha
böyük təkan verdi, bu bölmədə çalışan insanlara əlverişli şəraitin
yaradılmasına səbəb oldu.
Həmin Fərmanın məntiqi davamı olan 11 fevral 2004-cü il tarixdə
qəbul edilmiş "Azərbaycan Respublikası regionlarının
sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramında (2004-2008-ci illər)"
nəzərdə tutulmuş tədbirlərin yerinə yetirilməsi aqrar sahədə köklü
dəyişikliklərin aparılmasına və bu sahədə sahibkarlıq fəaliyyətinin
geniş inkişaf etməsinə əlavə imkanlar yaratdı. Dövlət Proqramında
digər tədbirlərlə yanaşı aqrar sahədə fəaliyyət göstərmiş emal
müəssisələrinin fəaliyyətinin bərpa olunması, yeni istehsal
müəssisələrinin yaradılması, yerli resurslardan istifadənin
səmərəsinin artırılması, regionların inkişafı üçün zəruri
infrastrukturun yaradılması və inkişaf etdirilməsi, aqrar sektorda
islahatların ikinci mərhələsini sürətləndirmək, bunun üçün
regionlarda texniki xidmət mərkəzləri yaratmaq, toxumçuluq bazasını
genişləndirmək və digər zəruri tədbirlər həyata keçirmək nəzərdə
tutulurdu.
Bununla yanaşı, aqrar bölmənin idarə edilməsində mövcud
pərakəndəliyi aradan qaldırmaq, bu sahənin davamlı inkişafını təmin
edən idarəetmə sistemini yaratmaq məqsədi ilə Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 23 oktyabr 2004-cü il tarixli Sərəncamı
ilə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yenidən təşkil edildi və onun
yanında yeni qurumlar yaradıldı. Həmin qurumlar Dövlət Meliorasiya
və Su Təsərrüfatı Agentliyi, Dövlət Baytarlıq Xidməti, Dövlət
Fitosanitar Nəzarəti Xidməti və Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə
Dövlət Agentliyi idi. Xatırladaq ki, həmin Sərəncamla Azərbaycan
Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında Meliorasiya və Su
Təsərrüfatı Komitəsi ləğv edildi.
Prezident İlham Əliyevin aqrar bölmənin inkişafı istiqamətində
atdığı ən mühüm addımlardan biri də 23 oktyabr 2004-cü il tarixli
digər Sərəncamı ilə "Aqrolizinq" Açıq Səhmdar Cəmiyyəti yaradılması
və aqrar bölmədə lizinqin genişləndirilməsi sahəsində əlavə
tədbirlər müəyyən edilməsi oldu. Məhz bu səhmdar cəmiyyət hesabına
fermerlərin texnikaya olan tələbatı ödənildi. 2010-cu il iyulun
26-da isə aqrar sahədə dövlət lizinq şirkətlərinin maddi-texniki
bazasının möhkəmləndirilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında
Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən Sərəncam verilib.
Elşən BAYRAMOV
(ardı var)
Yazı
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya
Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu tərəfindən
maliyyələşdirilən "Regionların sosial-iqtisadi inkişafının təşviq
edilməsi" layihəsi çərçivəsində çap olunub.