Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi 16 sentyabr Ozon günü münasibəti ilə açıqlama yayıb. Nazirliyin mətbuat xidmətinin rəhbəri İradə İbrahimovanın Lent.az-a verdiyi məlumata görə, Azərbaycan ozon təbəqəsinin qorunması üzrə dünya ictimaiyyətinin bütün səylərini dəstəkləyir və beynəlxalq razılaşma əsasında qəbul etdiyi öhdəlikləri ardıcıl olaraq yerinə yetirməyə çalışır: "Azərbaycan müstəqil bir dövlət kimi dünyanın aparıcı dövlətləri sırasına qoşularaq, ümumbəşəri ekoloji problem olan ozon təbəqəsinin mühafizəsi haqqında Vyana Konvensiyasının (1985), Monreal Protokolunun (1987), London (1990), Kopenhagen (1992) və Monreal (1997) düzəlişlərinin ratifikasiya edilməsi haqqında Qanun, 2012-ci ildə isə Monreal Protokolunun 25 illik yubileyində Pekin düzəlişini qəbul edib: "Ratifikasiyadan sonra Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ətraf Mühit və İnkişaf Proqramlarının himayəsi ilə "Çinar" soyuducu və Sumqayıt kompressorlar zavodlarında, yanğınsöndürmə idarələrində istifadə olunan ODM-in istifadədən çıxarılması, sənayenin müxtəlif sahələri və məişətdə istifadə olunan ODM olan soyuducu agentlərin bərpası, yenidən istifadəsi, bu sahədə təlimatçı və texniklərin öyrədilməsi, Monreal Protokolunun yerinə yetirilməsi üçün təşkilatı strukturların möhkəmləndirilməsi üzrə layihələr həyata keçirilib.
Ölkəmiz bir sıra ozondağıdıcı maddələrin
istifadədən çıxarılması və həmin maddələrin atmosferə atılmasının
qarşısının alınması üzrə dünya birliyinin həyata keçirdiyi
tədbirlərdə fəal iştirak edir. 2008-ci ildə ozon qatının davamlı
müşahidəsinin aparılması məqsədi ilə BMT-nin Ətraf Mühit Proqramı
(UNEP), Qlobal Ətraf Mühit Fondu (GEF) və Ümumdünya Meteorologiya
təşkilatına Ozonometrin alınması üçün layihəyə təklif verilib.
2010-cu ildə "Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiya ölkələrində Ozon
qatının qorunması sahəsində fəaliyyətlərin gücləndirilməsi"
regional texniki layihə çərçivəsində Ozon Mərkəzində ofis
avadanlıqları quraşdırılmış və lokal şəbəkə yaradılmışdır. Layihə
çərçivəsində fəaliyyətlər davam etdirilir. Azərbaycan bu sahədə
qarşısında duran vəzifələri yerinə yetirəcək və gələcəkdə nəzərdə
tutulan tədbirlərdə fəal iştirak etməklə problemin ümumbəşəri
(qlobal səviyyədə) həllinə öz töhfəsini verəcək".
Qeyd edək ki, ozon qatı Günəşdən gələn ultrabənövşəyi şüaları udur,
onların Yer səthinə çatmasına mane olur. Ozon qatının dağılmasında
"antropogen faktorun" rolu daha çox elmi-dairələrdə təhlükə mənbəyi
kimi müzakirə olunur. İnsanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində
atmosferdə ozondağıdıcı maddələrin (ODM) miqdarı daha da
artmaqdadır.
Havanın qütblərə doğru aktiv axını ilə əlaqədar ozonun tərkibinin
ən böyük qiyməti Kanada, Şimali Avropa və Rusiyanın Arktikaya yaxın
hissəsində qeyd olunur. Ulduzlu yaya qədər orta en dairələr
üzərində ozonun konsentrasiyası da yüksək səviyyədə qalır. Belə
meteoroloji şəraitin və böyük miqdarda kimyəvi aktiv xlorun olması
Antarktika qitəsi üzərindəki ozon qatının dağılmasına səbəb
olur.
Ozon təbəqəsinin müşahidəsi ilə ABŞ-ın Milli Aeronavtika və Kosmos
Akademiyası (NASA), Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatı kimi mötəbər
təşkilatlar, həmçinin Kanada, Böyük Britaniya, Yeni Zelandiya və s.
ölkələrin çoxsaylı təşkilatları müntəzəm olaraq məşğul olurlar.
Ozon qatının dağılması ekvator zonasında planktonların, flora və
faunanın məhvinə, okeanın biogenezinin dağılmasına, insanlarda göz
və xərçəng xəstəliklərinin artmasına, eləcə də insan və heyvanların
immun sisteminin zəifləməsi nəticəsində müxtəlif xəstəliklərin
yaranmasına gətirib çıxarır.
Stratosferdə ozonun ümumi miqdarının çox olması həyat üçün nə qədər
effektli hesab olunursa, troposferdə ozonun miqdarının artması
canlı orqanizm üçün bir o qədər zərərlidir.
Təxminən 1970-ci ildən başlayaraq stratosfer ozonun - Antarktika
üzərindəki ozon təbəqəsinin miqdarının qlobal azalmasını Yeni
Zelandiyanın Milli Su və Atmosferin Tədqiqi İnstitutu müşahidə
edib. Müşahidələrə görə Antarktika üzərində ozon təbəqəsində əmələ
gələn ozon qatının çox aşağı konsentrasiyalı zonası ölçüləri son
illərdə Afrika qitəsinin sahəsinə müvafiq olub.
Ozonun ümumi miqdarının azalması buzlaqların əriməsinə səbəb olur,
digər tərəfdən son yüz ildə Yer kürəsində orta illik temperaturun
0,8 dərəcəyə qədər artması "Qlobal istiləşmə" problemi yaradıb. Yer
kürəsinə düşən UB şüalanmanın artması nəticəsində buzlaqların ərimə
tempi yüksəldiyindən son yüz ildə okean sularının səviyyəsi 15-17
sm artıb.
1982-ci ilin yanvar ayında BMT-nin Ətraf Mühit Proqramı "Ozon
qatının qorunması haqqında Qlobal Konvensiya" layihəsinin
hazırlanması üçün xüsusi hüquqi və texniki ekspertlər qrupunun ilk
müşavirəsi keçirilib. Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatı qoyulmuş
problemin ətraflı elmi xülasəsinin hazırlanmasında və Konvensiya
üçün prinsipial əsasların müəyyən edilməsində böyük rol
oynayıb.
Konvensiya 1985-ci ilin mart ayında 3 illik aktiv danışıqlardan
sonra Vyana şəhərində qəbul edilib. Konvensiyanın 21-ci maddəsində
ozon qatının dağılması ilə əlaqədar əmələ gələn təsirlərdən insan
sağlamlığının qorunmasına yönəldilən tədbirlərin həyata
keçirilməsində ölkələrin borclu olmaları qeyd olunub.
1987-ci ilin sentyabr ayında Monreal şəhərində ozon qatını dağıdan
maddələr haqqında tarixi Protokol imzalanır ki, bu protokola ozon
qatını dağıdan maddələrin istehsal və istifadəsinin mərhələlər üzrə
azaldılmasının tənzimlənmə tədbirləri daxil edilib.